Hinek xanî bi bîr û berxwedanê tên avakirin

  • rojane
  • 09:00 19 Gulan 2025
  • |

ENQERE - Çav jî, hay ji berxwedana xwediyê xwe nîn in, dikarîbûn berxwedana li dijî avahiyên qerase ên li derdora malekê, bihîstin. Malbata Riza Altun di 13'ê Gulanê de li vê malê hişyar bû û wiha got: "Li vir gel şiyar bûye." 

Li taxa Tuzlûçayir a Mamakê ya Enqereyê di nav avahiyên bilind de maleke bi tenê heye. Maleke ku nakokiyên çînî yên li pişt serdestan di bin navê 'gecekondu' de vedişêre . Heta çavên ku ji têkoşîna xwedan a li dijî newekheviyên çînî, civakî û neteweyî ne agahdar in jî, dikarîbûn berxwedana vê 'gecekonduyê' ya li dijî avahiyên birêkûpêk ên li dora xwe hîs bikin. Tişta vê malê ji yên din cûda dike sade, mutewazîbûna malê ye. Ya ku wê ji yên din cûdatir dike, dîroka vejîn, berxwedan û bîranîna ku temsîl dike ye. Dîwarên malê bûye hêviya gel, çirûskên destpêkê yên têkoşînekê û bûyîna îdeolojiyekê nîşan didin. Ev cihê ku tevgera azadiya Kurd lê hatibû xwedîkirin, di heman demê de navendeke sembolîk e ku ji bo bîranîna berxwedêriya gel hatiye nivîsandin.
 
Ev mal di sibeha 13'ê Gulanê de ji nû ve zindî bû. Kesên ji bo bîranîna Riza Altûn û Alî Haydar Kaytan hatin li ber vê malê kom bûn û hinekan digotin; 'gelek li vir kom bûye', hinekan jî li sirên ku dîwarên keviran di wê civîna dîrokî de şahidî jê re kirine guhdarî dikir. Ji ber ku ew xanî hê jî biryarên wê civîna dîrokî vedişêre, hêviya ku wê şevê ji dayik bûye.
 
TUZLUÇAYIR
 
Di salên 1960'î de ji Sêwas, Xarpêt, Erzîngan, Yozgat, Çorûm û gelek bajarên din welatiyan koçî taxa Tuzluçayirê kirin. Ev tax ji bo koçber û karkeran bûbû navenda jiyaneke nû. Piraniya nifûsê ya taxê bi giranî ji gelê Elewî û Kurdan pêk dihat. Ev civakên ku di gelek serdemên dîrokê de bûne hedefa polîtîkayên zext, înkar û asîmîlasyonê, li Tûzlûçayirê çanda hevgirtinê afirandin. Nasnameya mûxalîf a taxê ew çend diyar bû ku ji bo demekê weke "Moskowa Biçûk" tê binavkirin. Her wiha ji pêşengên şoreşger ên nifşên 68 'an ên mîna Mahîr Çayan, Denîz Gezmîş û Îbrahîm Kaypakkaya re malovanî kir. Ev jî cihê ku tevgerên çepgirên Tirk û tevgera Kurd digihîne hev e û mînakên vê kêm in. 
 
DAYIKA HATÎCE
 
Yek ji navên ku herî zêde li Tûzlûçayirê tê bîranîn Hatîce Altûn e, yan jî weke ku gelê Kurd dibêje Dayika Hatîce ye. Malbata Dayika Hatîce ku di salên 1960'î de li navçeya Sariz a Kayseriyê hat sirgûnkirin, bi malbata xwe re koçî Tûzlûçayirê kir. Lê belê çîroka wê ne tenê çîrokeke koçberiyê ye, çîrokeke berxwedanê ye ku bi têkoşîna gel re di nava hev de ye. Dayika Hatîce ne tenê dayika Riza Altûn e, di heman demê de jineke berxwedêr e ku mala xwe ji Tevgera Kurd re vekiriye, şoreşgerên ciwan xwedî kiriye, wan diparêze û carinan ji bo veşartina çek û pirtûkan jiyana xwe dixe rîskê. Riza Altûn ev jina berxwedêr, dayika xwe wiha vegot: "Di salên destpêkê de ku em hatin me gelek têkoşîn kir. Me bi Tirkî nizanibû; em hînî Zazakî bûbûn. Tevî ku bawerî dişibin hev jî, ev nakokî xuya bû. Tê bîra min dema ku em cara pêşî hatin her kesî em biçûk didîtin.'
 
Di nav wan de hevalên ku îro bi me re ne jî hene û rewşek biçûkxistinê hebû, digotin 'Kurd bi Tirkî nizanin'. Şêweya cilûbergê ya diya min pir ji wan cûdatir xuya dikir. Wek cilûbergên jinên Zaza bûn. Cara ewil tiştekî wisa didîtin. Dema derket kolanê, zarokan ew dişopand. Piştî demekê me dest bi zextê li dayika min kir ku kincê xwe biguherîne. Me kof rakirin, li şûna wê laçik; li şûna kincekî du-sê tebeqeyan, me ji wê ra kirasek girt. Em wê rojê li gorî pîvanên taxê li hev anîn, lê bi salan dayika min berxwedana xwe ya li dijî vê yekê dewam kir. Her kesî ew bi darê zorê li xwe kir û diya min du heb li xwe dikir. Bi ya min îro jî berxwedana wê ya bêdeng didome. Bi giştî me xwe wekî parçeyekî muxalefeta çep hîs kir. Bi taybetî piştî înfazên Denîz û hevalan dayika min tim digirî. Bertekên wê tund bû, lê belê ji rewşeke ji xwecihiyê wêdetir, li şûna her ramana hişmendiyê zêdetir derket holê. Ji sala 68'an heta 73'an, hin tişt bi vî rengî bi rê ve çûn. Rêxistinbûyîneke zêde lê nebû, lê li hemberî meylên çep sempatî hebû."
 
TÊKOŞÎNA KU BI HEVALTIYÊ DEST PÊ KIR 
 
Hevdîtina Riza Altûn û Kemal Pîr a li Tuzluçayirê, di nasnameya siyasî ya Altun de xaleke werçerxê bû. Pîr kesayetek cûda bû li qehwexaneyan digeriya û bi ciwanan re sohbetê dikir. Rojekê li qehwexaneyê bi Altûn re hevdîtin kir. Altûn piştre wê di hevpeyvînekê de bigota ku dema destê Pîr hejand, nexwest dest ji wê germbûnê berde. Ev hevaltî ne tenê girêdaneke şexsî ye, her wiha hevrêtiyeke îdeolojîk û biryardariya rêxistinî veguherand. Ji bo Pîr êdî mala malbata Altûn ji bo ciwanan bû cihê hevdîtin û nîqaşê. Gelek kesayetên hêja, ji Rêberê Gelê Kurd Abdullah Ocalan heta Cemîl Bayik li wê malê bûn mêvan. Dayika Hatîce Ana çay çêdikir, lê di heman demê de hewl dida tiştên diqewimin fêm bike. Bîranîneke ku hewl dida bi dizî li kuna derî binêre vegot: "Baweriya wan bi jinan nedihat, belkî difikirîn ku dê biçin ji hinekan re bibêjin. Lê belê min xwest hîn bibim bê li vê malê çi diqewime, kî tê. Lê Riza destûr neda. Carekê dema min dîsa li kuna derî li wan mêze dikir, Serok ez dîtim. Serok keniya û got, 'tu li vir çi dikî?' Min got, ez xizmetê dikim, her tiştî dikim. Çima destûr nadin ku ez bibînim? Riza hat û got, 'tu li ser çi axivî?' Min got ez çi zanim em ser çi axivîn. Hûn nahêlin ez li kunekê jî mêze bikim, vê jî ji min re pir dibînin."
 
BIRYARGEHA ŞOREŞGER: MALA ALTÛNAN 
 
Dema ku xaniyê malbata Altûn bi demê re kêm dibe, sibehekê ciwan xanî xera dikin û di nava du rojan de xaniyek mezintir ava dikin. Xaniyê nû ku 105 metreçargoşe ye û ji sê ode û salonekê pêk tê, ne tenê dibe cihê rûniştinê, dibe navenda tevgerekê ya li Enqereyê. Dayika Hatîce di vê pêvajoyê de ne tenê bi rêvebirina karên malê, di heman demê de mîna veşartina çek û pirtûkan wezîfeyên girîng digire ser milên xwe. Li dijî êrîşên polîsan bi rengekî stratejîk tevdigere, balê dikişîne, çavdêrî dike û bi rê ve dibe ku her tiştî veşêre. Bi vî rengî bi awayekî şênber nîşan dide ku jineke nexwende çawa dikare bibe şoreşger.
 
Bûyereke din a girîng ku li vê malê pêk hat, lidarxistina civîneke dîrokî bû. Abdullah Ocalan, Kemal Pîr, Cemîl Bayik, Hakî Karer, Alî Haydar Kaytan, Kesîre Yildirim, Alî Ozer, Mûsa Erdogan, Îsmet Kiliç, Hasan Asgar Gurgoze û Kamer Ozkan tevlî vê civînê bûn. Rojeva sereke ya civînê, têza "mêtingeh" bû. Nêzîkatiya çepên Tirkiyeyê ya li hemberî pirsgirêka Kurd girtin dest û fikra rêxistinbûnê ya cuda hat nîqaşkirin. Di hevdîtinê de Abdullah Ocalan bersiva hemû pirsan da û kom bi xurtî li dora Ocalan bûn yek. Cemil Bayik ev pêvajo weke; 'Tuzluçayir ji bo me ne tenê destpêk bû her wiha dema biryar girtinê bû', pênase kir. 
 
VEJÎN Û BÎRANÎN 
 
Di roja me ya îro de mala Altûn hê li ser piyan e. Di nava avahiyên betonê de, weke avahiyek ku ruhê berê hildigire, hebûna xwe didomîne. Îro ew xanî hê jî li wir e. Keda Dayika Hatîce, berxwedana Riza Altûn, lêgerîna heqîqetê ya Alî Haydar Kaytan, dengê Kemal Pîr û biryarên Abdullah Ocalan hê jî di nav wan dîwaran de deng vedide. Ew xanî êdî ne tenê mala malbatekê ye; aîdî bîranîna gelekî ye. Ew xanî êdî ne maleke ji rêzê ye; cihê ku bîrdoziyek, gel û têkoşînek lê çêbûye. Yên ji bo bîranînê tên, dema tên wê kolanê jî li ber şantiyê bi rêzdarî disekinin. Hinek dibêjin , 'Gelek li vir şiyar bûye ' û hinek jî tenê li wan dîwaran guhdarî dikin. Ji ber ku ew dîwar hê jî biryarên wê civîna dîrokî vedibêjin, hêviya ku wê şevê ji dayik bûye.
 
MA / Melîk Varol
 

Sernavên din

11:36 Bayindir: Geşedanên kurewî kongreya netewî ferz dike
11:35 Serokatiya demê ya YE’yê derbasî Danîmarkayê bû
11:21 DYA’yê mueyîdeyên ser Sûriyeyê rakir
11:21 Li Elkê têketina 3 herêman hate qedexekirin
11:15 Xelata serketiyên pêşbirka wênekêşiyê nehate dayîn
11:14 Çalakî û meşên li Beyoglûyê ji bo rojekê hatin qedexekirin
11:13 Şewata li Antakyayê didome
11:13 Bi hinceta ‘stokê’ dest danîn ser tirşiyê girtiyan
11:12 Li 3 navçeyên Manîsayê şewat derket
11:11 Şewata li Îzmîrê di roja 3’yan de didome
11:11 Jin li Gimgimê ji bo çand, xweza û azadiyê civiyan
10:20 Serokên Baroyan: Divê TBB şandeya çavdêriyê ava bike
10:18 Li Hesandînê xebatên bêyî ÇED’ê: Hişyariya texrîbatên jêneveger hat kirin
09:43 Fatma Bostan Unsalê bangî desthilatê kir: Divê gavên hiqûqî û siyasî bên avêtin
09:42 Li Rihayê dê danişîna tecawizkirina zarok bê lidarxistin
09:41 Seferî Yilmaz: Divê li dijî rantxwirên şer her kes ji bo aştiyê bixebite
09:24 Malbata Rozerîn Çûkûrê bertek nîşanî biryara AYM'ê da: Me edalet nedît
09:00 Nivîskar Taç: Em li pêvajoyê xwedî derkevin
09:00 ROJEVA 1’Ê TÎRMEHA 2025’AN
08:29 Mihrîcana Tetwanê: Em jin ji bo pêvajoyê amade ne
08:28 Li Îzmîrê li dijî CHP’iyan operasyon: Tunç Soyer hate binçavkirin
30/06/2025
17:21 Temellî: Divê zemîna hiqûqî were avakirin
17:07 Encamnameya Meclisa Ekolojiyê ya Amedê: Bi komunan em xwezayê biparêzin
16:19 Jin di ‘Atolyeya Jineolojiyê’ de hatin gel hev
16:06 Înîsiyatîfa Jinan a Pêdiviya Min bi Aştiyê Heye ji bo 8’ê Tîrmehê bang kir
15:23 Şirîn Ebadî: Îşkenceyên li Girtîgeha Evînê zêde bûn
14:57 Li Amedê sulha du malbatan hate kirin
14:46 Mihrîcana jinan di roja duyemîn de didome
14:38 Şîna Bêrîvan Arazê bi girseyî hate ziyaretkirin
14:29 Ji ber ‘pîrozkirina Newrozê’ ceza dan girtiyên jin
13:55 Kerîm Boran ji girtîgehê derket
13:32 Şewata li Antakyayê gihişt jîngehan
13:10 CHP: Em partiya xwe teslîm nakin
13:00 Di doza lijneyê ya CHP’ê de dê xwe li benda ‘îtîraza li dijî bêpeywiriyê’ bigirin
12:19 Xwebûn bi manşeta ‘Şêx Seîd dengê gel bû’ derket
12:11 Dayikan banga yekitiyê li gelê Kurd kir
11:51 Li Semsûrê jinek hate qetilkirin
11:50 Li gorî TUÎK’ê 2 milyon û 972 hezar kes bêkar in
11:05 Xêro Abbas: Divê hunermend piştgiriyê bidin pêvajoyê
10:15 Kesên dixwazin bi Abdullah Ocalan re hevdîtinê bikin tên Tirkiyeyê
09:52 Şewata li 3 bajaran hate kontrolkirin
09:51 De Conca: Çareserî manîfestoya Ocalan e
09:34 Serokkomar biryara tehliyeya girtiyê nexweş Boran da
09:33 Şewatên li Îzmîrê di roja 2’yemîn de ne:10 tax hatin valakirin
09:12 ‘Gel piştgiriyê dide pêvajoyê’
09:11 Piştî îşkenceyê gef xwarin: Ev der Guantanamo ye
09:10 ‘Nabe ku girtiyên nexweş bibin mijara bazarê’
09:00 ROJEVA 30’Ê HEZÎRANA 2025’AN
08:22 Şewata li Omeryayê hate vemirandin
29/06/2025
17:43 Şêx Seîd û hevalên xwe hatin bibîranîn: Cihê gorên wan nîşan bidin
16:44 Şêx Seîd û hevalên xwe li Xarpêtê hatin bibîranîn
15:29 Ji MED TUHAD-FED û OHD’ê rapor: 631 girtiyên nexweş hene
15:02 DEM Partî bi serokên baroyan û hiqûqnasan re civiya
14:50 Li Kerboranê ji bo zarokan şahî hat lidarxistin
14:49 Çîçek: Dema mijar dibe Kur û Ocalan hiqûqê ji holê radikin
14:25 Li Amedê konferansa ‘Di pêvajoyên şer û çareseriyê de zarok’ hat lidarxistin
13:25 Komxebata di Civaka Demokratîk de Ked: Em neşopînin, ava bikin
13:01 DEM Partiyê ji bo Şêx Seîd banga daxwaza ‘îade-î îtîbarê’ kir
12:22 Bayindir: Dê têkoşîna 100 salî ya gelê Kurd bi serkeftinê tacîdar bibe
12:10 Ji Trump daxuyaniyê Xezeyê: Lihev bikin
11:39 Li Gimgimê mihrîcana jinan: Li cihê Ekîn xistin erdê em radibin ser pêyan
10:41 DBP’ê Şêx Seîd û hevalên wî bi bîr anî
10:35 Bi dikana xwe ya biçûk têdikoşe
10:34 Hejmara 122’yan a kovara Jinê derket
10:29 Di 24 saetan de li Xezeyê 81 kes hatin qetilkirin
10:23 ‘Divê jin tevli pêvajoyê bibin’
10:19 Akademîsyen Mecîd: Duseriya partiyên Kurd li pêşiya yek lîsteyê astengî ye
09:59 Li gorî Dadgeha Destûra Bingehîn, kuştina Rozerîn Çûkûr rewa ye!
09:51 Hevşaredarên Tetwanê: Bi mihrîcanê em xwedî li çanda xwe derdikevin
09:50 'Şer hejmara astengdaran zêde dike’
09:24 Rojnameger: Divê kesên gef li hempîşeya me xwarin bên darizandin
09:14 Li Agiriyê 'Civîna Civaka Demokratîk' hat lidarxistin
09:02 'Li Rojhilata Navîn aştî û dîzaynkirin bi gelan re pêkan e'
09:01 Hiqûqnas Yokuş: Pêvajo dê bi temînata qanûnî bi ser bikeve
09:00 Komkujiyên li dijî jinan li Rihayê hate protestokirin
09:00 ROJEVA 29’Ê HEZÎRANA 2025’AN
08:59 Li Erdîşê coşa ‘Şahiya Biharê’
08:59 Mîhrîcana Çand û Hunerê ya Tetwanê rastî eleqeyê tê
08:51 Sebahat Atabey ji hêla jinan ve hate definkirin
28/06/2025
16:50 Ji bo girtiyên nexweş banga tehliyeyê
15:42 Ji bo Qada Galatasarayê kampanya
15:40 Xizmên windayan li 3 bajaran daxwaza edaletê kirin
15:33 Bandora serhildana Şêx Seîd a li Kurdistanê tê gotûbêjkirin
15:06 Însiyatîfa Yekitiya Demokratîk li Wanê civiya
14:56 Bayindir bang li partiyan kir: Bersivê bidin banga Ocalan a ji bo kongreya neteweyî
14:22 Dayikên Şemiyê: Bila kujerên 5 kesan bên darizandin
14:19 Di doza îşkenceya polîsan a li hemberî zarok de biryar hat xerakirin
14:15 Tulay Hatîmogûllari: Ji bo çareserkirina pirsgirêkên KHK’iyan divê tavilê gav bên avêtin
14:05 Di ser mirina Yildirim de 12 sal bihurî: Em ê têkoşîna wî bidomînin
13:42 Ji bo girtiyê nexweşê anevrîzmê pêşniyara 'li revîrê emeliyat'
13:25 HPG’ê têkildarê mirina Ceylan de daxuyanî da
13:09 HPG-NRÇ: Êrîşên artêşa Tirk didomin
12:26 DEM Partî li Amerîkayê têkildarê pêvajoyê dest bi hevdîtinan kir
12:25 Li Ceyhanê jinek hate kuştin
12:09 Dê Mazlûm Erencî li ser gora xwe bê bibîranîn
11:29 Hunermendên ku beşdarî Şahiya Biharê ya Erdîşê bûn: Em xwedî li çanda xwe derkevin
10:36 Şahidên Madimakê: Heta Elewî wek hemwelatiyên wekhev neyên dîtin aştî pêk nayê
09:53 Welatiyên ku malên wan ji lehiyê zirar dîtibû çareseriyê dixwazin
09:04 Ji bo girtiya nexweşa giran Fatma Tokmak serlêdana nû: Rewşa wê pir krîtîk e
09:03 Rojnamegeran bertek nîşan dan: Polîtîkayên bêcezakirinê pêşiya mafyayê vedikin