Hinek xanî bi bîr û berxwedanê tên avakirin

  • rojane
  • 09:00 19 Gulan 2025
  • |

ENQERE - Çav jî, hay ji berxwedana xwediyê xwe nîn in, dikarîbûn berxwedana li dijî avahiyên qerase ên li derdora malekê, bihîstin. Malbata Riza Altun di 13'ê Gulanê de li vê malê hişyar bû û wiha got: "Li vir gel şiyar bûye." 

Li taxa Tuzlûçayir a Mamakê ya Enqereyê di nav avahiyên bilind de maleke bi tenê heye. Maleke ku nakokiyên çînî yên li pişt serdestan di bin navê 'gecekondu' de vedişêre . Heta çavên ku ji têkoşîna xwedan a li dijî newekheviyên çînî, civakî û neteweyî ne agahdar in jî, dikarîbûn berxwedana vê 'gecekonduyê' ya li dijî avahiyên birêkûpêk ên li dora xwe hîs bikin. Tişta vê malê ji yên din cûda dike sade, mutewazîbûna malê ye. Ya ku wê ji yên din cûdatir dike, dîroka vejîn, berxwedan û bîranîna ku temsîl dike ye. Dîwarên malê bûye hêviya gel, çirûskên destpêkê yên têkoşînekê û bûyîna îdeolojiyekê nîşan didin. Ev cihê ku tevgera azadiya Kurd lê hatibû xwedîkirin, di heman demê de navendeke sembolîk e ku ji bo bîranîna berxwedêriya gel hatiye nivîsandin.
 
Ev mal di sibeha 13'ê Gulanê de ji nû ve zindî bû. Kesên ji bo bîranîna Riza Altûn û Alî Haydar Kaytan hatin li ber vê malê kom bûn û hinekan digotin; 'gelek li vir kom bûye', hinekan jî li sirên ku dîwarên keviran di wê civîna dîrokî de şahidî jê re kirine guhdarî dikir. Ji ber ku ew xanî hê jî biryarên wê civîna dîrokî vedişêre, hêviya ku wê şevê ji dayik bûye.
 
TUZLUÇAYIR
 
Di salên 1960'î de ji Sêwas, Xarpêt, Erzîngan, Yozgat, Çorûm û gelek bajarên din welatiyan koçî taxa Tuzluçayirê kirin. Ev tax ji bo koçber û karkeran bûbû navenda jiyaneke nû. Piraniya nifûsê ya taxê bi giranî ji gelê Elewî û Kurdan pêk dihat. Ev civakên ku di gelek serdemên dîrokê de bûne hedefa polîtîkayên zext, înkar û asîmîlasyonê, li Tûzlûçayirê çanda hevgirtinê afirandin. Nasnameya mûxalîf a taxê ew çend diyar bû ku ji bo demekê weke "Moskowa Biçûk" tê binavkirin. Her wiha ji pêşengên şoreşger ên nifşên 68 'an ên mîna Mahîr Çayan, Denîz Gezmîş û Îbrahîm Kaypakkaya re malovanî kir. Ev jî cihê ku tevgerên çepgirên Tirk û tevgera Kurd digihîne hev e û mînakên vê kêm in. 
 
DAYIKA HATÎCE
 
Yek ji navên ku herî zêde li Tûzlûçayirê tê bîranîn Hatîce Altûn e, yan jî weke ku gelê Kurd dibêje Dayika Hatîce ye. Malbata Dayika Hatîce ku di salên 1960'î de li navçeya Sariz a Kayseriyê hat sirgûnkirin, bi malbata xwe re koçî Tûzlûçayirê kir. Lê belê çîroka wê ne tenê çîrokeke koçberiyê ye, çîrokeke berxwedanê ye ku bi têkoşîna gel re di nava hev de ye. Dayika Hatîce ne tenê dayika Riza Altûn e, di heman demê de jineke berxwedêr e ku mala xwe ji Tevgera Kurd re vekiriye, şoreşgerên ciwan xwedî kiriye, wan diparêze û carinan ji bo veşartina çek û pirtûkan jiyana xwe dixe rîskê. Riza Altûn ev jina berxwedêr, dayika xwe wiha vegot: "Di salên destpêkê de ku em hatin me gelek têkoşîn kir. Me bi Tirkî nizanibû; em hînî Zazakî bûbûn. Tevî ku bawerî dişibin hev jî, ev nakokî xuya bû. Tê bîra min dema ku em cara pêşî hatin her kesî em biçûk didîtin.'
 
Di nav wan de hevalên ku îro bi me re ne jî hene û rewşek biçûkxistinê hebû, digotin 'Kurd bi Tirkî nizanin'. Şêweya cilûbergê ya diya min pir ji wan cûdatir xuya dikir. Wek cilûbergên jinên Zaza bûn. Cara ewil tiştekî wisa didîtin. Dema derket kolanê, zarokan ew dişopand. Piştî demekê me dest bi zextê li dayika min kir ku kincê xwe biguherîne. Me kof rakirin, li şûna wê laçik; li şûna kincekî du-sê tebeqeyan, me ji wê ra kirasek girt. Em wê rojê li gorî pîvanên taxê li hev anîn, lê bi salan dayika min berxwedana xwe ya li dijî vê yekê dewam kir. Her kesî ew bi darê zorê li xwe kir û diya min du heb li xwe dikir. Bi ya min îro jî berxwedana wê ya bêdeng didome. Bi giştî me xwe wekî parçeyekî muxalefeta çep hîs kir. Bi taybetî piştî înfazên Denîz û hevalan dayika min tim digirî. Bertekên wê tund bû, lê belê ji rewşeke ji xwecihiyê wêdetir, li şûna her ramana hişmendiyê zêdetir derket holê. Ji sala 68'an heta 73'an, hin tişt bi vî rengî bi rê ve çûn. Rêxistinbûyîneke zêde lê nebû, lê li hemberî meylên çep sempatî hebû."
 
TÊKOŞÎNA KU BI HEVALTIYÊ DEST PÊ KIR 
 
Hevdîtina Riza Altûn û Kemal Pîr a li Tuzluçayirê, di nasnameya siyasî ya Altun de xaleke werçerxê bû. Pîr kesayetek cûda bû li qehwexaneyan digeriya û bi ciwanan re sohbetê dikir. Rojekê li qehwexaneyê bi Altûn re hevdîtin kir. Altûn piştre wê di hevpeyvînekê de bigota ku dema destê Pîr hejand, nexwest dest ji wê germbûnê berde. Ev hevaltî ne tenê girêdaneke şexsî ye, her wiha hevrêtiyeke îdeolojîk û biryardariya rêxistinî veguherand. Ji bo Pîr êdî mala malbata Altûn ji bo ciwanan bû cihê hevdîtin û nîqaşê. Gelek kesayetên hêja, ji Rêberê Gelê Kurd Abdullah Ocalan heta Cemîl Bayik li wê malê bûn mêvan. Dayika Hatîce Ana çay çêdikir, lê di heman demê de hewl dida tiştên diqewimin fêm bike. Bîranîneke ku hewl dida bi dizî li kuna derî binêre vegot: "Baweriya wan bi jinan nedihat, belkî difikirîn ku dê biçin ji hinekan re bibêjin. Lê belê min xwest hîn bibim bê li vê malê çi diqewime, kî tê. Lê Riza destûr neda. Carekê dema min dîsa li kuna derî li wan mêze dikir, Serok ez dîtim. Serok keniya û got, 'tu li vir çi dikî?' Min got, ez xizmetê dikim, her tiştî dikim. Çima destûr nadin ku ez bibînim? Riza hat û got, 'tu li ser çi axivî?' Min got ez çi zanim em ser çi axivîn. Hûn nahêlin ez li kunekê jî mêze bikim, vê jî ji min re pir dibînin."
 
BIRYARGEHA ŞOREŞGER: MALA ALTÛNAN 
 
Dema ku xaniyê malbata Altûn bi demê re kêm dibe, sibehekê ciwan xanî xera dikin û di nava du rojan de xaniyek mezintir ava dikin. Xaniyê nû ku 105 metreçargoşe ye û ji sê ode û salonekê pêk tê, ne tenê dibe cihê rûniştinê, dibe navenda tevgerekê ya li Enqereyê. Dayika Hatîce di vê pêvajoyê de ne tenê bi rêvebirina karên malê, di heman demê de mîna veşartina çek û pirtûkan wezîfeyên girîng digire ser milên xwe. Li dijî êrîşên polîsan bi rengekî stratejîk tevdigere, balê dikişîne, çavdêrî dike û bi rê ve dibe ku her tiştî veşêre. Bi vî rengî bi awayekî şênber nîşan dide ku jineke nexwende çawa dikare bibe şoreşger.
 
Bûyereke din a girîng ku li vê malê pêk hat, lidarxistina civîneke dîrokî bû. Abdullah Ocalan, Kemal Pîr, Cemîl Bayik, Hakî Karer, Alî Haydar Kaytan, Kesîre Yildirim, Alî Ozer, Mûsa Erdogan, Îsmet Kiliç, Hasan Asgar Gurgoze û Kamer Ozkan tevlî vê civînê bûn. Rojeva sereke ya civînê, têza "mêtingeh" bû. Nêzîkatiya çepên Tirkiyeyê ya li hemberî pirsgirêka Kurd girtin dest û fikra rêxistinbûnê ya cuda hat nîqaşkirin. Di hevdîtinê de Abdullah Ocalan bersiva hemû pirsan da û kom bi xurtî li dora Ocalan bûn yek. Cemil Bayik ev pêvajo weke; 'Tuzluçayir ji bo me ne tenê destpêk bû her wiha dema biryar girtinê bû', pênase kir. 
 
VEJÎN Û BÎRANÎN 
 
Di roja me ya îro de mala Altûn hê li ser piyan e. Di nava avahiyên betonê de, weke avahiyek ku ruhê berê hildigire, hebûna xwe didomîne. Îro ew xanî hê jî li wir e. Keda Dayika Hatîce, berxwedana Riza Altûn, lêgerîna heqîqetê ya Alî Haydar Kaytan, dengê Kemal Pîr û biryarên Abdullah Ocalan hê jî di nav wan dîwaran de deng vedide. Ew xanî êdî ne tenê mala malbatekê ye; aîdî bîranîna gelekî ye. Ew xanî êdî ne maleke ji rêzê ye; cihê ku bîrdoziyek, gel û têkoşînek lê çêbûye. Yên ji bo bîranînê tên, dema tên wê kolanê jî li ber şantiyê bi rêzdarî disekinin. Hinek dibêjin , 'Gelek li vir şiyar bûye ' û hinek jî tenê li wan dîwaran guhdarî dikin. Ji ber ku ew dîwar hê jî biryarên wê civîna dîrokî vedibêjin, hêviya ku wê şevê ji dayik bûye.
 
MA / Melîk Varol
 

Sernavên din

17:38 DFG'ê 3’yemîn Lijneya Giştî ya Asayî li dar xist
17:25 Platforma Yekitiya Jinên Kurd a Bakur: Jinên Kurd dê di avakirina yekitî û civaka demokratîk de roleke sereke bilîzin
15:17 Nûnerên Mexmûrê piştî 37 rojan hatin berdan
14:43 Li Îranê bi pileya 5,1’ê erdhej çêbû
14:30 Tehranê piştî êrişa DYA’yê bi fuzeyan êrişî Îsraîlê kir
14:19 DEM Partiyê ji konferansê re peyam şand: Her hewldan dê me bêhtir nêzî çareseriyê bike
14:16 Îmamoglû: Divê sererastkirinên hiqûqî û îdarî bên kirin
Partiya Pêşerojê: Ji bo çareseriyê 10 xal pêşniyar kir
14:02 Tulay Hatîmogûllari: Divê biryarên DMME’yê tavilê bên cîbicîkirin
13:26 Ozgur Ozel: Avakirina aştiyê berpirsyartiya me tevan e
12:14 Faîk Bulut: Kurd êdî aktor in û divê bi serwextî tevbigerin
12:03 Di hevdîtina ÎHD’ê de mijara ‘dê aştî çawa pêk bê’ hate nîqaşkirin
11:11 Konferansa ‘Vekirina Rêya Aştiyê’: Divê eniya demokrasiyê çareseriyê pêşkeş bike
11:10 Xizmên Atak ê ji doza JÎTEM’ê tê darizandin êrişî xebatkarên şaredariyê kir
10:46 Hejmara nû ya kovara Jinê derket
10:45 Li navçeyên Amedê ji bo zarokan şano hate pêşandan
10:32 Kampanyaya ‘Dixwazim bi Ocalan re hevdîtinê bikim’: Serlêdanên bo wezaretê didomin
10:31 Îdiaya ku malzemeyên tibbî yên li nexweşxaneya dewletê hatine dizîn
09:54 Kesekî nêzî Hamaney gef li DYA’yê xwar: Bila Tengava Hurmuzê bê girtin
09:47 Tehliyeya girtiya nexweş Besra Erol ji bo 6 mehan hate taloqkirin
09:34 Doza ‘îstîsmara zayendî ya li dijî zarok’ a mamosteyê qursê sibê dê lidarxistin
09:22 Ji malbata Yildirim ê leşkeran kuştibû tazmînat hat xwestin
09:03 Ji Netanyahu daxuyaniya destpêkê: Êrişa DYA’yê dê dîrokê biguherîne
09:01 Li zozanên petrol lê nîne ‘bîr’ tên kolandin
09:00 Li Elbakê nifûsa ciwanan kêm dibe: Sedem bêkarî ye
09:00 Bavê girtiyê ku rastî îşkenceyê hatiye: Tedawiya wî tê astengkirin
09:00 ROJEVA 22’YÊ HEZÎRANA 2025’AN
08:42 DYA’yê li tesîsên nukleerî yên Îranê xist: Tesîsên krîtîk hatin tunekirin
21/06/2025
18:27 Li Amedê li dijî tiryakê meş
16:19 Jinên Elewî ji bo aştiyê civiyan
15:43 Mexdûrên KHK’ê: Em ê li dijî şer aştiyê biparêzin
15:17 Tedawiyê nexweşên pençeşêr yên Can û Tat tê astengkirin
15:07 Îmamoglû der barê serdana DEM Partiyê de daxuyanî da: Divê li Meclisê komîsyon bê avakirin
14:58 Li Çiyayê Cûdî şewat derket
14:35 Dayikên Şemiyê, aqûbeta Mûstafa Saygi pirsin
14:34 Xizmên Windayan: Bila polîtîkaya bêcezahiştinê bi dawî bibe
13:12 Li Meletiyê erdhej çêbû
12:54 Ayşe Gokkan: Yekitî dermanê civakê ye
Kongra Star: Dermanê êşa sedsalê yekitiya neteweyî ye
12:39 Silavek bo banga ‘Civaka demokratîk’: Strana Mizgîn
12:34 Dayika Eren Bulbul: Bila dayikên din zarokên xwe winda nekin
Dayika Ûgûr Kaymaz: Em edalet û wekheviyê dixwazin, ne rondikên çavan
11:48 Komexebata ‘Li Kurdistanê 100 sal: Heqîqet Edalet û Aştî’
11:36 Tehliyeya Nûrcan Aslan hat taloqkirin
11:36 Êrişên Îsraîl-Îranê yên li heberî hev berdewam in
10:51 Civîna YE-Îranê: Hevdîtina Cenevreyê bê encam ma
10:20 Îdîaya xwekuştinê ya di bin çavdêriya leşkerî de: 6 sal in li kujerê hevserê xwe digere
10:16 2’yemîn Rojên Şanoya Zarokan a Gerok bi dîmenên rengîn ve dest pê kir
10:15 Ji ber şer buhayê petrolê zêde bû
10:14 Li Amedê 3'emîn Konferansa Jinan destpê kir
09:35 Tehliyeya girtiyê ku piştgirî da banga Abdullah Ocalan hat taloqkirin
09:18 Titûnciyên Bedlîsê li dijî qeyran û qedexeyan têdikoşin
09:00 Kaniya Çirê tê tunekirin
09:00 Girtiyê ji sedî 76 astengdar e terkî mirinê hiştin
09:00 Serokê Baroya Amedê: Em hewl didin pêvajo pêşve biçe
09:00 ROJEVA 21'Ê HEZÎRANA 2025'AN
20/06/2025
16:41 Rehan Bayik hate definkirin
15:40 Li Mêrdînê şewat derket
15:34 Doza kesên tev li merasîma cenazeyê Aysel Doganê bûn hate taloqkirin
15:33 Li Licê li dijî mirinên biguman ên jin û zarokan meş hat lidarxistin
15:04 Malbatan ji bo hevdîtina li Îmraliyê serlêdan kir
14:55 Baroya Amedê: Divê mafên penaberan nebin mijara bazariyê
14:39 Gora Revan Zana Bariştiran cara 4'emîn hate texrîbkirin
14:11 Hewldana Ji Bo Aştiya Civakî dê Konferansa ‘Rêya diçe aştiyê' li dar bixe
14:02 Tirkiyeyê gundên Dihokê bombebaran kir
14:01 Kesên di karesata şewatê de jiyana xwe ji dest dabûn hatin bibîranîn
13:47 MKG: Bila rojnameger Sevda Erkilinç were berdan
13:25 Ji welatiyên Amedê hişyariya pêvajoyê: Ger gav neyê avêtin dê şerê Îsraîl-Îran li vir belav bibe
12:47 Înîsiyatîfa Yekitiya Demokratîk ji bo rakirina dorpêça li ser Mexmûrê bang kir
12:39 Ji OHD'ê rapora li ser girtîgehên Antalyayê: Mafê tedawiyê tê astengkirin
12:38 Ji bo kurê xwe yê di greva birçîbûnê de banga hestiyariyê kir
12:33 Rojnameger Amed Dîcle: Jehrkuja netewe dewleta yekperest, neteweya demokratîk e
11:40 Wezîrên 4 welatan dê bi rojeva şerê Îsraîl-Îranê bicivin
11:31 Platforma Yekitiya Jinên Kurd dê li Amedê konferansê li dar bixe
11:28 Li Wanê jin li dijî tundiyê bi hev re têdikoşin
10:59 Dayika hevjîn û kurê xwe di şer de winda kirî: Me ev bedel ji bo azadiyê da û divê gav bên avêtin
10:45 Ji ber endamtiya rêxistineke fesixkirî ceza dan siyasetmedar
09:56 Şewata li Keleha Mêrdînê derketî hate vemirandin
09:52 Li girtiyê destekî wî tune ye 11 roj cezayê hucreyê hate birîn
09:33 Li Şirnexê li dijî zarokan tacîza zayendî: Faîl hate tehliyekirin
09:20 Dayikên Aştiyê: Divê dewlet tavilê gav biavêje
09:00 35 sal in li Elbakê hêştiran xwedî dike
09:00 ROJEVA 20’Ê HEZÎRANA 2025’AN
19/06/2025
16:55 DEM Partiyê li pêşiya Sîlîvriyê daxuyanî da: Daxwaza hemû hevalan aştî bû
16:19 Dayika Cemîl Bayik wefat kir
15:52 Dayika Aştiyê Latîfe Dag wefat kir
15:09 Selman Gunbat ê HDP’î hate tehliyekirin
14:58 Di doza rojnameger Şahîn de dê mutalaa bê amadekirin
14:33 Hevserokê Konseya Bajêr a Wanê Dogan tehliye bû
14:32 Li Colemêrgê ji bo girtiyê nexweş Giyasettîn Sevmîş daxuyanî hat dayin
14:21 Şerê Îsraîl-Îranê di roja 7’an de ye: Nexweşxane hedef hate girtin
13:52 Husunbeyî: Li dijî şerê li Rojhilata Navîn aştiya navxweyî girîng e
13:35 Zaroka 9 salî ya li Erxeniyê winda bûbû mirî hate dîtin
13:32 Nobeta li dijî tiryakê: Werin em ciwanên xwe xilas bikin
13:29 MKG dê ji bo piştevaniyê daxuyaniyê bide
12:20 Walîtî bibiryar e ku Qeşayiyên Cîloyê tune bike!
11:49 Ji ÎHD'ê hevdîtina 'Rêya diçe aştiyê': Dê malbatên leşker û PKK’îyan bînin ba hev
11:40 Ji baroyên Kurdistanê ji bo çareseriyê 17 pêşniyar
11:36 Ayşegul Dogan: Pêşnûmeya me ya bo komîsyonê amade ye
10:56 Şandeya DEM Partiyê çû serdana girtiyên siyasî yên li Sîlîvriyê
10:50 Girtî Oguzsoy: Kesên weke parêzer hatin danasîn gef xwarin, gardiyanan em derb kirin
10:34 Çetîn Arkaş ê ku 6 caran rapora ‘başhaliyê’ wergirtibû dîsa tehliyeya wî hate astengkirin
10:08 Rêveberê PJAK’ê Mûînî: Divê hêzên Kurd bi hev re tevbigerin