Efxanistan ji bo jinan veguherî girtîgehê

  • jin
  • 10:03 15 Tebax 2024
  • |
img
NAVENDA NÛÇEYAN - Efxanistan a Talîban bi rê ve dibe ji bo jinan û zarokan veguherî girtîgehekî vekirî. Ji tenduristiyê heya perwerdeyê, ji werzîşê heya her qadekî jiyanê maf hatin astengkirin û jin jî bi piştevaniyê ji xwe re qadên alternatîf ava dikin. 
 
Piştî ku di 15’ê tabaxa 2021’an Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê (DYA) leşkerên xwe vekişandin rêveberiya Efxanistanê ket destê Talîban. Bi rêveberiya Talîban li welat krîz û qeyran kûrtir bûn. Hemû maf û azadiyên hatine bidestxistin yek bi yek hatin betalkirin. Rêveberiya Talîban taybetî jî qadên jiyanê li jinan û zarokan her ku çû tengtir kir. Bi tena serê xwe derketina kolanê û çûna dibistanê li jinan hate qedexekirin, “Wezareta Jinan” hate girtin, li şûna wê “Wezaret Teşwîqkirina Fazîletê û Pêşîlêgirtina Bêexlaqiyê” hate vekirin. Herwiha ji perwerdeyê heya tenduristiyê gelek qadên jiyanê ji jinan re hatin astengkirin. Zarok an bûn karker an jî bûn leşkerên Talîban.
 
‘VEGÛHERÎ GIRTÎGEHÊ’
 
Emdama Yekitiya Jinên Şoreşger a Kabîl-Efxanistanê Shazia Shekib (ji ber ewlehiyê navê wê hate guherandin) pêvajoya 3 salên piştî rêveberiya Talîban nirxand, anî ziman ku mafên jinan her ku çû kêmtir bûn. Shekib diyar kir ku mafê perwerdeyê hate xespkirin, gelek jin bêyî kar man, qadên werzîş û keyfxweşiyê hatin qedexekirin û wiha got: “Jin wekî ku di malan de hatine hefskirin û bêyî ku wasiyên xwe nikarin bigerin. Efxanîstan ji bo jinan veguheriya girtîgehekê.” 
 
Shekib da zanîn ku jinên li dijî qedexeyan derdikevin, tundiyê fizîkî dibînin, tên girtin û wiha got: “Gelek jin hatin kuştin û laşê wan li kêleka rê hatin hiştin. Talîban jinan wekî hebûna herî bêqîmet dibîne. Her roj dehan jin ji rêveberiya Talîban re tên birin. Ji wasiyên wan dixwazin ku ji jinan re laçikan bistînin. Ji jinan dixwazin ku soza bêlaçik derneketinê bidin wan.” 
 
Shekib bi bîr xist ku tevî hemû astengiyan jî, jin li dijî rêveberiya Talîban bi bertek in û ev tişt gotin: “Jin dê tu caran komekî ewqas kujer û dijminatiya jinan dike nas nake. Jinên efxan di dilê xwe de li dijî van paş de mayiyan û bêrehm mane, kînekî mezin dihewînin û bi qasî ku jin bijîn jî dê bi tû awayî destûrê nedin ku ev bibin serwer.” 
 
ZAROK Û MAFÊ TENDURISTIYÊ
 
Shekib diyar kir ku di 3 salên dawî de krîza aborî kurtir bûye, yên ku herî zêde ji vê yekê bandor dibin zarok in û axaftina xwe wiha domand: “Piştî ku xizanî û bêkarî zêde bû, yekem qûrbaniyên vê rewşê bûn zarok. Pirsgirêka xurek û ava paqij dikêşin. Kêm dixwin û ev jî dibe sedema gelek nexweşiyan. Di qada tenduristiyê de pirsgirêka bijîşkên pispor tê kişandin. Gelek bijîşkên pispor welat terikandin. Dermanên ku ji derve tên stendin yên baş nîn in û gelek kes nikarin van dermanan jî bi dest bixin.” 
 
BÊKARÎ Û XIZANÎ
 
Shekib bi bîr xist ku kêmnetewe jî pirsgirêkên mezin dijîn û wiha pê de çû: “Kêmneteweya Hîndu dema di mehên ewil ên rêveberiya Talîban de welat terikandin. Kêmneteweya Hazara her roj bi girtinan, bombebaranan, êrişên bombeyên zindî re rû bi rû ma. Tim di nava tirsê de dijîn. Gelek mirov bi hêvjiya dê rojekê Talîban ji holê rabe, li welat man. Bêkarî û xizanî mirovan arasteyî bêhêvîbûnê dike. Gelek mirov ji sibê heya êvarê li pey perçeyekî nan digerin.” 
 
BANGAWAZIYA GELAN 
 
Shekip axaftina xwe wiha domand: “Di rojên ewil ên Talîban rêveberiyê bi dest xistiye de gelek mirov welat terikandin. Gelek kes di dema revîna ji welat de jiyana xwe ji dest dan. Revîn pirsgirêka çareser nake. Em bang li gelên cîhanê dikin ku bila li cem gelê efxan bisekinin, li welatê xwe polîtîkayên şer şermezar bikin û naskirina hikûmeta Talîban asteng bikin.”
 
AISHA: JIN LI BER XWE DIDIN
 
Berpirsyara Çapemeniyê ya Tevgera Şemiyên Binevşî Aisha (ji ber ewlehiyê navê wê hatiye guherandin) jî bilêv kir ku destkeftiyên jinan di nava 20 salan de bi dest xistibûn, yek bi yek hatin hedefgirtin û ev tişt gotin: “Gelek zanîngeh û dibistanên zarokên keçik hatin girtin. Xebata piraniya jinan a di qadên taybet de hate qedexekirin. Hêj tenê destûra xebata qada tenduristiyê de bidin jinan jî, fersendên girtina kar  gelek kêm bûn. Jin xwegihandina mafê tenduristiyê de astengiyên mezin dijîn. Jin arasteyî xizantiyê kirin, azadiya wan a tenduristiyê û derfetên wan ên xurtkirina malbatên xwe ji wan hate stendin. Qanûnên derbarê tundiya di nava malbatê û zewicandina bi darê zorê hatine lewazkirin. Piraniya mafên jinan ji wan hatine stendin. Jin û zarok di bin gefa tundiyê de ne.”
 
TÊKOŞÎNA ‘EFXANÎSTANA DUYEMÎN’
 
Aisha destnîşan kir ku jin li dijî qedexe û astengkirinan li ber xwe didin, ji xwe re qadan ava dikin, jin “Efxanistanekî duyemîn ava kirine” û wiha derbirî: “Civak naxwaze teslîmî Talîban bibe lewma bi şêweyên cuda li ber xwe dide. Çalakiyên li kolanan gelek xeternak jî bin tên lidarxistin. Ev biçûk bin jî çalakiyên serhildanê ne. Ji bo jinan kursên perwerde û dibistan li malan hatin vekirin. Jin û zarokên keçik li van deran perwerdeya xwe didomînin. Jin berxwedana xwe ji bi helbest, nivîs û hunerê tînin ziman. Jin bi awayekî veşartî xebata xwe didomînin. Di malan de kargehên dirûnkariyê û yên biçûk tên vekirin.” 
 
TÊKOŞÎNA ÇANDÎ
 
Aisha îşaret li piştevaniya di navbera jinan de tên meşandin kir û wiha dirêjî da axaftina xwe: “Jin ji hev re piştevaniya hestiyarî û aborî dikin. Çavkaniyan di nava hev de parve dikin. Torên ku karibin li dijî şert û mercên zextê xwe rêxistin bikin ava dikin. Herwiha jin bi cil û berg, muzîk û gotina çîrokan ve kevneşopiya çanda xwe diparêzin. Ev têkoşînekî çandî ye. Cîran, xizm û heval ji bo parvekirina pere, xurek û agahiyan gelek caran tên ba hev.
 
TORA PIŞTEVANIYÊ
 
Hinek malbat jî koçî herêmên çolter û derveyî bajaran ku serweriya Talîban kêmtir e kirin. Li wan deran derfetên torên malan û xebatên çandiyê zêdetir in. Dibe ku jiyana herêmên çolter zehmettir be lê belê ji bo hinek kesan bêhtir ewle ye û derfet zêdetir in. Çalakiyên vekirî xeternak bin jî gelek efgan tev li çalakiyên biçûk dibin. Dibe ku ev yek cilên bêhtir girtî li xwe kirinê ferz dike, mirovan neçarî di qadekî teng de parvekirina agahiyan dike û xebatên aborî jî di malan de dide meşandinê.” 
 
Aisha di dawiya axaftina xwe de got ku Talîban ji bo tevahiya civakê gef e û wiha derbirî: “Zehmetiyên aborî yên di bin rêveberiya Talîban de pir in, gelek zarok neçar dimînin ku di bin şert û mercên zehmet de dixebitin. Rêveberiya Talîban çekê dide zarokan zarokan arasteyî tundî û travmayan dike.” 
 
MA / Berîvan Kûtlû
 

Sernavên din

15/10/2025
20:18 Ji rêxistinên ciwanan pêşniyazên 'çareseriyê' ji bo komîsyonê
19:01 Civîna komîsyonê bi dawî bû
18:53 Roja yekemîn a 'Komxebata Zimanê Kurdî' bidawî bû
16:37 Meşa KESK’ê ya li dijî KHK’ê gihîşt Edeneyê
16:35 Li Cîhanbeyliyê ji bo kampanyaya ‘Ez aştiyê dixwazim ji ber ku’ stand hat danîn
16:34 Civîna komîsyonê:Ji sedî 82’yê ciwanan Kurdî dixwazin
15:44 Rektor Şevlî nehişt rojnamevan çalakiya ji bo Rojîn Kabaîşê bişopînin
15:38 Bakirhan dê tev li Kongreya Amsterdamê ya PES’ê bibe
15:34 Rojnameger Aykol derbasî beşa çavdêriya awarte hate kirin
15:28 Di musabeqeya tîmên jinan de ji bo Rojîn Kabaîşê doza edaletê hate kirin
15:23 Talankirina daran a li Dorşînê di rojeva Meclisê de ye
14:49 Li Peyasê gelek dar ji rih ve hatin jêkirin
14:33 Di cînayeta rojnameger Tosun de esnafek hate binçavkirin
14:27 Civîna komîsyonê didome
14:15 Komxebata ziman didome: Heke hûn qîmetê nedin zimanê xwe dê tune bibin
13:56 Ji bo Bayar ê 30 sal in girtî ye biryara tehliyeyê hat dayin
12:43 Rojnamevan Aykol cara duyemîn xistin emeliyatê
12:41 'Heta statuya Kurdî neyê naskirin dê aştî pêk neyê’
11:27 Buroya Hiqûqê ya Asrinê: Tevî xwînmijan jî dê aştî û xwişk-biratî bi ser keve
10:57 Ahmet Turk: Gel bi fikar e, divê dewlet li gor ruhê pêvajoyê tevbigere
10:44 Meclisa Jinan a Ebexê damezirandina xwe ragihand
09:42 Trump: Li Xezeyê qonaxa duyemîn a agirbestê dest pê dike
09:23 Ciwan amadekariya meşê dikin
09:02 'Rejîm ne xwedî wê kapasîteyê ye ku krîza avê û zemînê çareser bike'
09:00 ROJEVA 15’Ê COTMEHA 2025’AN
14/10/2025
21:41 Huseyîn Aykol xistin beşa lêneherîna lezgîn
19:54 Peyamên 'derbasbûyînê' ji bo Huseyîn Aykol ê xwîn rijiya ser mêjiyê wî
19:13 Rojnamevan Aykol xistin emeliyatê
19:11 Pervîn Buldan: Qethiyen bêrêzdariyê qebûl nakim
18:59 Rojnamevan Huseyîn Aykol rakirin nexweşxaneyê
18:05 Cenazeyê rojnamevan Tosûn dê di 16'ê Cotmehê de bê definkirin
16:42 Di 20 rojan de li Îranê 164 kes hatin darvekirin
16:40 Jinan ji Abdullah Ocalan re hezar û 800 name şandin
16:34 Ji bo Rojîn Kabaîşê meş hat lidarxistin: Kî çima tên parastin?
16:10 Rojnameger Salaz li ser gora xwe hate bibîranîn
15:57 Rapora BÎSAM’ê: Sînorê birçîtiyê 21 hezar û 149 TL ye
15:50 Bagdû li ser gora xwe hate bibîranîn
15:40 DMME’yê biryara binpêkirinê da: Aysel Tugluk ji ber sedemên siyasî hate girtin
15:05 Ji bo banga hevdîtina bi gel re bang: Em bi hev re têkoşînê mezin bikin
14:43 Bakirhan: Meclisa îsal bi qasî Meclisa ewil girîng e
13:54 Bahçelî: Ji bo me ya esas daxuyaniya 27’ê Sibatê ya Îmraliyê ye
13:30 Komxebata ji bo ‘stratejî û polîtîkayên’ Kurdî sibe dest pê dike
13:16 Xelkê Wanê: Rojîn ezmûna edaletê ya vî welatî ye
12:42 Danişîna doza rojnameger Oruç hat lidarxistin
12:40 Xwendekarên enternasyonal çûn serdana GOÇÎZDER’ê
12:28 Mafê tedawiyê yê Zeyneb Celaliyan tê astengkirin
11:31 Li dijî Şaredariya Antalyayê operasyon: 6 kes hatin binçavkirin
11:27 'Daxwaza gelê Kurd azadiya Abdullah Ocalan e'
11:13 Li Bûrsayê 15 kes hatin girtin
09:54 Li Wanê xeta trenê ya talûke di pênc taxan re derbas dibe!
09:41 Aykan Sever: Yekane xema Tirkiyeyê teslîmgirtina Rojavayê ye
09:28 Li Kizilpinarê kursên Kurdî dest pê kirin
09:00 ROJEVA 14'Ê COTMEHA 2025'AN
13/10/2025
20:55 Îsraîlê nêzî 2 hezar girtiyên filistînî berdan
19:12 DFG: Divê êrişa li dijî Hakan Tosûn demildest bê zelalkirin
17:56 Li Şêxmeqsûd û Eşrefiyeyê 7 ciwanên kurd hatin revandin
16:54 Mazlum Ebdî: Vegera koçberan rojeva me ya esasî ye
16:45 Hevdîtina li Şamê bi dawî bû
16:26 Parêzeran bi Abdullah Ocalan re hevdîtin kir
16:23 Li Wanê berteka ji bo Rojîn Kabaîşê: Der heqê dozgerê berê û ATK’ê de serlêdana sûc hate kirin
15:39 KESK’ê ji Amedê ber bi Enqereyê ve meş da destpêkirin
15:06 Ji bo komxebata ziman a li Wanê banga tevlibûnê hat kirin
14:51 Rojnameger Îmen hate berdan
14:46 Rapora girtîgehan: Tecrîd, êrişa li dijî aştiya civakî ye
13:30 Akademîsyen McLaren: Gotinên Ocalan mîna kevokekê behr derbas kir
13:23 Komîteya Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê li Şamê ye
13:22 Netenyahu û Abbas jî tev li ‘Lûtkeya Xezeyê’ dibin
12:17 Komîsyon vê hefteyê dê li jin û ciwanan guhdarî bike
12:11 Bulent Arinç: Divê komîsyon rû bi rû li Ocalan guhdarî bike
11:33 Kesên tev li mitînga ‘Azadiyê’ bûn: Em ê bi manîfestoya Ocalan bi ser kevin
11:09 Parêzerên Buroya Hiqûqê ya Asrinê çûn Îmraliyê
11:00 DEM Partî: Ne faşîzm, lê têkoşîna azadiyê ya jinan dê bi ser keve
10:36 Temellî: Divê komîsyon tavilê bi Abdullah Ocalan re hevdîtinê bike
10:32 Xwebûn bi manşeta ‘Pêvajo di bin tecrîdê de ye’ derket
10:28 Ji bo mitînga ‘Ji Ocalan re azadî’ seferberiya mehekê hat ragihandin
10:00 Vezan Karabulut: Azadiya Ocalan ji bo jinan girîng e
09:51 11 sal di ser qetilkirina Bagdû re derbas bûn: Divê dosye ji nû ve bê nirxandin
09:28 Meteorolojiyê ji bo 9 bajarên Bakur bi koda zer hişyarî kir
09:24 Hamas û Îsraîlê dest bi pevguhertina dîlgirtiyan kir
09:00 ROJEVA 13’Ê CITMEHA 2025’AN
12/10/2025
16:29 Li Efrînê du welatî hatin revandin
16:22 Ciwanan piştî mitînga Êlihê meş li dar xist
15:59 Çîgdem Kiliçgun Uçar: Heta deriyê Îmraliyê venebe dê çareserî çênebe
15:33 Welatiyên tev li mitînga Êlihê bûn: Em ne ji dewletê, ji birêz Ocalan bawerin
15:19 Di mitînga Êlihê de posterên Abdullah Ocalan hatin hilgirtin
14:41 Saziyên Kurdî: Di fuara pirtûkan de xwedî li berhemên Kurdî derkevin
14:30 Jinan kampanyaya ‘Sûriyeyeke azad û demokratîk’ da destpêkirin
13:37 Li ser sînorê Efxanistan û Pakistanê şer
13:35 Îsraîl amadekariya tunekirina tûnelên Hamasê dike
13:26 Bîlançoya şewata li Qoserê giran dibe
13:18 Fîlozofê Tûnisê Trîkî piştgirî da banga Abdullah Ocalan
12:38 Meral Daniş Beştaş: Azadiya Abdullah Ocalan daxwaza bi milyonan kesa ye
12:27 Encamnameya Konferansa Gel û Baweriyan hate aşkerakirin
12:04 Rojnameger Tosun li kêleka rê bi awayekî derbkirî hate dîtin
11:50 Li bakurê Kurdistanê hewa sar dibe û barîn dest pê dikin
11:45 Dokûmantera Vejîna Kurd fînala sezonê dike
11:35 Sê dîplomatên Qeterê beriya lûtkeya Xezeyê li Misrê di qezayê de mirin
11:21 Keşe Peker: Hewceye sererastkirinên qanûnî bên kirin ku pêvajo di gotinê de nemîne
10:29 Estukyan: Ocalan rêya pêkvejiyana mirovahiyê nîşan dide
10:06 Kovara Jinê bi manşeta ‘Entegrasyona Demokratîk’ derket