IDLÎB - Piştî bi sed hezaran kuştin û milyonan koçberiyê yên ne ji Sûriye di pêşengiya Neteweyên Yekbuyî (NY) de li ser navê gelan li ser masê tên cem hev. Di çanteyên kesên li ser masê kom bibin de, belgeyên ji bo berjewendiyên wan hene. Di nava belgeyên wan de nakokiyên ku neyên li hev kirin û îtîfaqê xera bike dagirkeriya Idlîbê jî heye. 

 

Şerê navxweşî yê Sûriyeyê 7 salin didome. Di şerê 7 salan de bi sed hezaran mirov hatin kuştin. Bi milyonan mirov ji cih û warên xwe koç bûn. Bajar xera bûn û cih û war talan û wêran bû. Niha jî di pêşengiya Neteweyên Yekbûyî (NY) de dewletên ku Rûsya û DYA pêşkêşiya wan dikin li ser masê kom dibin. Yên ne ji Sûriye dê li ser pirsgirêka Sûriye li çareseriyê bigerin. Beyî ku vîn û nerîna gelê herêmê tev li niqaşan bikin dê Qanûna Bingehîn a Jiyana Hevpar a Sûriye amade bikin. Di çandeyên wan ên çareseriyê de jî belgeyên ji bo berjewendiyên şexsî heye. Hêzên serdest ku dixwazin qedera gelê Sûriye diyar bikin, her çend li dora maseyekê kom bibin jî dîsa gelek mijarên nakok ku wan ji hev dûr bixe hene. Yek ji van mijarên nakokiyê ava dike û Tirkiye û Rûsya bîne hemberî hev Idlîb jî heye. 

 

Bi koçberiya dawî Idlîb hêjmara nifûsa wê gihişt 2 milyon mirov. Niha niqaşên Îran, Rûsya û Tirkiye yên li ser Idlibê zêde bûne û di demên dawî de DYA jî tev li van niqaşan dibe.  Bi taybetî li Başûrê Idlibê liv û tevger zêde bûye. Rûsya niha dixwaze li ser xeta herêma Lazkiye, Idlib û Hama hêz û ewlehiya xwe ava bike. Ji ber vê yekê li ser vê xetê di navbera Hêzên Sûriye ku Rûsya piştgiriyê dide û Komên Selefî ku Tirkiye piştgiriyê dide dem dem şer pêş dikeve. Li ser van geşedanan, DYA jî daxuyanî da û got "Ger ku li Idlibê çekên kîmyewî bên bikar anîn em dê bi tundî bersîve bidin" û tev li niqaşan bû. Ev sanaryoya ku berê li Şamê xistibûn meriyetê tîne aqilan. 

 

GIRÎNGIYA IDLÎB'Ê YA JI BO TIRKIYEYÊ

 

Tirkiye li başûrê Idlibê li ser herêmên Hayyan, Anadan, Hureytan, Ureyme, Daret Îzze, Maret El Numan, Maret El-Atik û El Eys 12 nokteyên çavdêriyê ava kirine. Dîsa li herêmê balafirgeha leşkerî ya Sûriye Ebu Duhur ku yek ji balafirgehên herî mezin û stratejîk e heye. Ev herêm ji ber têkiliya di navbera Halep, Îdlib û Hamayê ji bo komên ku Tirkiye piştgiriyê dide pir girîng e. 

 

NAKOKIYA RÛSYAYÊ

 

Rusya ku li herêma Balafirgeha Hmeymimê bi cih bûye, hewl dide ku ewlehiya vê herêmê biparêze. Hewl dide ku herêma çoltarê ku ji Lazkiye heta Idlibê û ji wir jî heta Hama dirêj dibe, ji destê komên selefî derxe. Rûsya bi vî rengî hewl dide ku hebûna xwe ya li Derya Spî mîsoger bike. Rusya, li aliyê din hem sînyalan dide Tirkiye û hem jî hêzên din ku wê ji herêmê derxe. Rusya, berê heta 7'ê Îlonê dem dabû Tirkiye. Lê piştî trafika dîplomasiyê ya navbera Tirkiye û Rûsya ev rewş hat guhertin. Tirkiye hewl dide ku Rûsya mijûl bike û demê dirêj bike. 

 

ÎRAN JÎ TEV LÊ BÛ

 

Tirkiye ku bi DYA re krîzê dijî, bi sanaryoyên ku bi Rûsya re dilîze nikare ji holê rake. Hewl dide bi tasfiyekirina hin komên selefî û hin koman jî bincil bike û Rûsya înka bike. Lê tê dîtin ku êdî ev plana Tirkiye jî encam nastîne. Li aliyê din Îran jî ji bo Tirkiye herêma Idlibê vala bike zextan li Tirkiye dike. Tirkiye jî hem dixwaze bi DYA re û hem jî dixwaze  bi Îran û Rûsya di nava hevkarî û hevsengiyê de be. Lê pirsgirêka ku li vir derkeve êdî nayê rastkirin. 

 

DYA JÎ TEV LI MIJARA IDLÎBÊ BÛ

 

DYA jî bi gotina "Ger ku li Idlibê çeken kimyewî bikar bînin em dê mudaxaleya hişk bikin" kir. DYA bi vê yekê tev li niqaş û pêvajoya  Idlibê bû. DYA berê jî heman daxuyanî j bo Herêma Guta ya Şamê dabû û tê gotin ku heman film dubare dibe. Piştî vê sanaryoyê li ser peymana navbera Rûsya, Îran, Tirkiye, DYA û welatên Ewropa komên selefî ku 7 salin li dijî Sûriye şer dike li Efrîn û Idlibê bi cih kiribûn.b 

 

GELO DÊ HEMÛ HÊZÊN IDLIBÊ BIŞÎNIN  EFRÎNÊ?  

 

Wekî sanaryoya Guta ji bo komên selefî yên li Idlib û herêma wê jî heman tişt tên fikirandin. Tê diyar kirin ku bi vê planê armanc dikin ku komên selefî yên li Idlibê wan bişînin Efrînê. Dîsa tê diyar kirin ku dixwazin rageşiya di navbera hêzên kurd û ereb de zêde bikin. 

 

CENEVRE Û ASTANA

 

Neteweyên Yekbûyî (NY), ji bo çareseriya siyasî û nivîsandina Qanuna Bingehîn ya Jiyana gelan bang li aliyan kir ku li Cenevre li ser masê kom bibin. Peymana Astana ku Rûsya Îran û Tirkiye wekî alternatifa Cenevre gihiştibûn encamekê, piştî dawetkirina 3 hezan a Cenevre dê peyman ji holê bê rakirin. Hem hêzên navneteweyî û hem jî hêzên herêmên herêmî beriya Cenevre amadekariyên dawî dikin û dixwazin her kes bi hêzek zêde liser masê rûnên. Lê bipêkirin û geşedanên ku niha li Idlibê pêş dikevin li ser masê bê niqaşkirin an jî neyên niqaşkirin ne diyar e. 

 

HEVDÎTINÊN MSD-ŞAM'Ê 

 

Li aliyê din hevdîtinên Şam û Meclîsa Sûriyeya Demokratîk (MSD) didomin. Hat zanin ku di hevdîtinan de rengê çareseriya siyasî, muxatabên alî, herêmên li Minbic û Efrinê li ser masê bên nihaqkirin. 

 

 

MA / Nazım Daştan