Berxwedana 14'ê Tîrmehê: Çarenûsa vî gelî wê demê hat guherandin

  • rojane
  • 10:07 13 Tîrmeh 2024
  • |

AMED - Rêveberê Komeleya Lêkolîn û Piştevaniyê ya 78’an û şahidê Berxwedana Rojiya Mirinê ya Mezin a 14’ê Tîrmehê Huseyîn Bariş got: “Têkoşîna demokratîk a ku li cîhanê belav bûye, encama berxwedana 14’ê Tîrmehê ye. Çarenûsa vî gelê wê demê hat guherandin." 

 
Di ser Berxwedana Rojiya Mirinê ya Mezin a 14’ê Tîrmehê re ku bi pêşengiya Mehmet Hayrî Dûrmûş, Kemal Pîr, Akîf Yilmaz û Alî Çîçek li Girtîgeha Hejmara 5’an a Amedê pêk hat, 42 sal derbas bûn. Li gorî daneyên fermî, di Darbeya Leşkerî ya 12'ê Îlona 1980'yî de ku yek ji serdema herî tarî ya welêt bû, 650 hezar kes hatin binçavkirin, 230 hezar kes hatin darizandin û nêzî 52 hezar kes hatin girtin. Ji bo zêdetirî 7 hezar kesan cezayê îdamê hat xwestin û ji wan 50 kes hatin îdamkirin. 
 
Girtîgeha Leşkerî ya Hejmar 5 a Amedê ya di bin rêveberiyan fermandarê leşkeran Esat Oktay Yildirim de ku bi taybetî îşkence lê dihat kirin, ket lîsteya "10 girtîgehên herî navdar ên cîhanê." Li gorî daneyên fermî herî kêm 300 kesî li vê girtîgehê jiyana xwe ji dest daye. 
 
Berxwedana li dijî îşkence û pêkanînên dijmirovahî yên di vê serdemê de ku polîtîkayên tasfiyekirinê yên li hemberî kurdan hatin meşandin û teslîmiyet hat ferzkirin, bi heman awayî mezin bû. Ji kadroyên pêşeng ên PKK'ê Kemal Pîr, Mehmet Hayrî Dûrmûş, Akîf Yilmaz û Alî Çîçek di 14'ê Tîrmeha 1982'yan de dest bi çalakiya Rojiya Mirinê ya Mezin kirin. Kemal Pîr di roja 53'yan de, Hayrî Durmuş di roja 61'ê de, Akîf Yilmaz di roja 63'Yan û Alî Çîçek di roja 65'an de jiyana xwe ji dest dan. Çalakiya ku bû sedema bidawîbûna pêkanînên dijmirovahî yên li girtîgehê, bû bingeha têkoşîna azadiya ya gelê kurd.
 
Rêveberê Komeleya Piştevanî û Lêkolînê ya 78'an Huseyîn Bariş ku yek ji şahidên serdemê ye, behsa wê demê kir. 
 
Bariş ku di 16'ê Gulana 1981'ê de li navçeya Nisêbînê ya Mêrdînê hat binçavkirin û 2 mehan di binçavan de rastî îşkenceyên cuda hat, di 13'ê Tîrmeha 1981'ê de ew şandin Girtîgeha Leşkerî ya Hejmar 5 a Amedê. 
 
Bariş diyar kir ku ji deriyê girtîgehê heta korîdora mezin leşker bi qamçî, dar, gaz û zincîrên di destên xwe de li wan dixistin. Bariş anî ziman ku 19 kes di hucreya yek kesî de hatine bicihkirin û got ku leşkerên li wir her tim îşkence li girtiyan dikirin. 
 
Bariş anî ziman ku piştî 17-18 rojan di hucreyê de maye ew birin qawîşa 32'yemîn a Bloka E'yê û got ku ji ber ku nêzî 130 kes li heman qawîşê diman hin kes li erdê radizand. Bariş got: “Salên herî hovane yên girtîgehê salên 1981-83’yan bûn. Hucre 24 saetan ji leşker û rêveberiya girtîgehê re vekirî bûn. Carna saet di 03.00’an de, carna saet di 04.00’an de, carna saet di 02.00’yan de, carna jî di saet 01.00’ê de diavêtin ser qawîşan. Qêrîna mirovên îşkencekirî betonê diderizand. Birçîbûn û tîbûnê li aliyekî, îşkence, heqaret û nifir li aliyekî. Tiştekî wiha bû ku tu ji mirovbûnê derdiketî. Yên ku van îşkenceyan bi rê ve birin, Fermandarê Hêzên Leşkerî Kemal Yamak û efserê girtîgehê Esat Oktay Yildirim bûn. Tîma wan ji komkujiyan berpirsyar bû."
 
Bariş bal kişand ser pêkanînên dijmirovî yên Esat Oktay û ekîba wî û wiha got: “Qapaxên loxeran vedikirin, bi lingên me digirtin û serê me dixistin wê loxerê. Yên ku teslîm bûn û xiyanet kirin, qawîşên wan veqetandin. Wan jî ewilî îşkence dît. Lê mesele îrade bû. Eger hûn karibin vîna xwe biparêzin, hûn ê karibin xwe û yên derdora xwe jî biparêzin."
 
Bariş destnîşan kir ku lê bi tu awayî xeyala Esat Oktay pêk nehatiye. 
 
'ZINDAN RABÛ SER PÊYA' 
 
Bariş anî ziman ku her çend piştî çalakiya Rojiya Mirinê guhertin çêbûne jî, li ser hin soza nehatiye sekinandin û got: “Mînak nehiştin em bi malbatên xwe re bi kurdî biaxivin. Wan hinek tişt sist kirin, lê ev ji bo demeke kurt bû. Piştî wê her tişt berdewam kir. Hatibû rewşek wisa ku di 1’ê Îlona 1983’yan de hemû qawîş ketin greva birçîbûnê. Her kes rabû ser xwe. Yên li xwe mikur hatin jî dirûşme berz dikirin. Ji ber wê jî piştî 5’ê Îlonê di zindanê de guhertin çêbûn. Leşker û gardiyan ditirsiyan ku bikevin korîdorê. Mirov êşa 3 salên borî vereşîyan. Dirûşme berz dikirin. Di roja 7'an a greva birçîbûnê de hevalekî me ji ber xwînrijîna mîdeyê jiyana xwe ji dest da. Êdî zindan rabû ser pêya. Greva birçîbûnê 27 rojan berdewam kir. Di dawiyê de wan hinek şertên me bi cih anîn. Lê di 1’ê Çileya 1984’an de dest bi êrişê kirin. Di wê heyamê de 7 kesan jiyana xwe ji dest da. Em rastî îşkenceyên mezin hatin. Bi qasî 3 mehan em di hucreyê de man. Piştî wê, ji bo ku em xwe bi rêxistin nekin, her tim cihên me diguherandin. Ev rewş heta sala 1990’î dom kir. Operasyon pêk anîn û em belav kirin. Em 17 kes şandin Amasyayê û piştî 52 rojan em hatin berdan."
 
'ÇARENÛSA GEL HAT GUHERANDIN'
 
Bariş anî ziman ku çalakiya Mazlûm Dogan a di 21'ê Adara 1982'yan de li dijî îşkenceyê pêk hatiye û di 18'ê Gulana 1982'yan de jî Ferhat Kûrtay, Necmî Oner, Eşref Anyik û Mahmut Zengîn bedena xwe dane ber agir û rojiya mirinê ya mezin jî bersivek daye. Bariş bilêv kir ku Rojiya Mirinê ya Mezin jî piştî xwerexnekirinê ya ji bo vê dest pê kiriye û got: “Piştî ku li dadgehê daxuyanî hat dayîn, çalakî bi 6 hevalan dest pê kir. Piştî vegera zindanê hevalên din jî tevlî çalakiyê bûn. Hejmara wan 15-20 kes bû. Rêveberiya girtîgehê malbat û hezkiriyên hevalên ku di greva birçîbûnê de anîn ku girtî dest ji biryara xwe berdin. Lê kirin nekirin hevalan tawiz neda. Ji ber vê yekê têkoşîna demokratîk a ku li cîhanê belav bû, encama berxwedana 14’ê Tîrmehê ye. Di wê demê de qedera vî gelî di her warî de hat guhertin. Heger ew bedel nehata dayîn, belkî heya pêncî sed salên din jî wekî koleyan bûna. Civak êdî xwe nas dike. Bingeha têkoşîna îro ji aliyê hevalên di berxwedana 14’ê Tîrmehê de jiyana xwe ji dest dan hat avêtin. Berxwedanê di dîroka mirovatiyê û gelê kurd de cihê xwe girt. Ji ber vê yekê nirxa wan nayê ravekirin. Çar hevalên ku piştî wê hewldana mezin jiyana xwe ji dest dan, cihê xwe di dîroka gelê kurd de girtin.”
 
MA / Rûkiye Adiguzel

Sernavên din

20/04/2025
17:00 Hewldana 78’iyan: Em piştgiriyê didin hemû geşedanên aştiyê esas digirin
16:37 Xelkê Suryan Cejna Paskalyayê pîroz kir
16:37 Ji bo girtiyê nexweş Çam banga berdanê hate kirin
16:14 Serdanên ji bo nexweşxaneya Onder lê tedawî dibe didomin
15:58 Zozanên Hesendînê îcar jî ji bo baregeha leşkerî tê talankirin
15:24 ‘Daxwaza me ya ji bo azadiya birêz Ocalan dê neguhere’
15:24 Jinan li Amedê şitil danîn
14:40 DEM Partî: Serokwekîlên Koma me dê bi Wezîrê Dadê re hevdîtinê bikin
13:55 Hevşaredar li Serhedê civiyan: Di rojevê de xebat û bang hene
13:16 Artêşa tirk di du rojan de 358 caran êriş kir
13:16 Li Sûrê Cejna Paskalyayê hat pîrozkirin
13:15 Li Seyhanê êrişî avahiya DEM Partiyê hate kirin
12:49 Li Miksê cerdevanekî kesek kuşt
12:49 Operasyona ‘ewlehiyê’ ya li Kampa Holê di roja 3’yemîn de didome
11:10 Ji DEM Partiyê peyama Cejna Paskalyayê
10:47 Îlham Ehmed: Divê partiyên Kurd bibin yek û mafên Kurdan misoger bikin
10:25 Unsal: Divê Tirkiye pêdiviyên banga Ocalan cîbicî bike
09:52 Hejmara nû ya kovara Jinê derket
09:50 Xizmên girtiyan: Bêyî azadiyê pêvajo pêş nakeve
09:49 DSÎ ava gundiyan difiroşe gundiyan
09:25 Dayika ‘Rêwiyê Xeyalê’ Aksu: Em xwedî li pêvajoyê derkevin
09:04 Newala Tekoranê bi xemla xwe geştiyaran mest dike
09:01 Kesên xizmên xwe di pevçûnê de winda kirine: Ji bo aştiyê divê gav bên avêtin
09:00 ROJEVA 20’Ê NÎSANA 2025’AN
19/04/2025
16:22 Ji bo rawestandina darvekirina 85 Belucan banga lezgîn
16:16 Bi girseyî beşdarî şîna Ûçûkan û Dala bûn
16:10 Rewşa girtiyê nexweş Çam di xetereyê de ye
15:27 Li Êlihê hevdîtina jinan: Wê ‘Jin, jiyan, azadî’ bi ser bikeve
15:08 Rejîma Îranê 5 sal cezayê girtîgehê li mamostaya zimanê kurdî birî
14:33 Li aqûbeta Yedîgolê ku 44 sal berê hat windakirin hat pirsin
14:20 Xizmên windayan: Bila rastî derkevin holê, kiryar bên darizandin
13:13 Di operasyona li Kampa Holê de 16 DAÎŞ’î hatin girtin
12:35 Li Îtalyayê lehî: 3 kesan jiyana xwe ji dest dan
10:44 Mirina biguman a Rojîn Kabaîşê: Parêzer dê hevdîtinê bi dozger re bikin
09:30 Îhaleya li dijî mewzûatê ya qeyûm hat betalkirin
09:09 Rêwîtiya koçeran a ber bi Qerejdaxê dest pê kir
09:04 Ji bo azadiya Abdullah Ocalan 640 roj in di çalakiyê de ne: Divê pergala Îmraliyê bê hilweşandin
09:02 ROJEVA 19'Ê NÎSANA 2025'AN
18/04/2025
18:59 Girtiyên nexweş nabin nexweşxaneyê
16:26 Ayşegul Dogan: Xetere didome, lê em bi hêvî ne
16:17 Civînên cotkaran ên li Agiriyê dewam dikin
16:04 Ji girtiyên Doza Kobanê peyam ji bo Onder: Dilê me bi te re ye
16:02 Rêxistinên hiqûqê girtina Kozagaçli protesto kirin
15:53 Li dijî binçavkirinên li Belucistanê çalakiya rûniştinê hat destpêkirin
15:48 Li Wanê di êrişa çekdarî de kesek hate kuştin
15:42 Doza bi daxwaza betalkirina biryara tayînkirina qeyûm hat lidarxistin
14:38 Sendîka û rêxistinên pîşeyî: Di 1’ê Gulanê de em li Kadikoyê ne
14:12 Tevî agirbestê jî êrişên Tirkiyeyê didomin
14:07 Hikûmeta Alman firotina balafiran şer a ji Tirkiyeyê re veto kir
13:26 Bi ser gundên Belucan de hat girtin: Kesek hat kuştin, 18 kes hatin binçavkirin
13:22 Li Kampa Holê operasyona ewlehiyê hate destpêkirin
13:06 Îdama Heydaranlu hate taloqkirin lê nehiştin bi malbatê re hevdîtinê bike
12:58 Doza Reşît Kîbar ji ber eywan biçûk bû hate taloqkirin
11:52 Di doza çalakiyên Saraçhaneyê de dosyayên rojnamegeran hatin cudakirin
11:47 Girtiyê nexweş Çam: Ger wiha bidome ez ê nekarim sax ji vir derkevim
11:10 Çawişê pispor ê hat tehliyekirin gef li malbatê xwar
10:50 Malbatan ji bo hevdîtina li Îmraliyê serlêdan kirin
10:28 HDK dê ‘Hevdîtinên Civaka Demokratîk’ li dar bixe
10:25 Alî Onder: Kekê min bi destê keça xwe girt
10:08 Nexweşxaneyê ji bo Onder got: Rewşa wî neguheriye, metirsiya jiyanî didome
09:50 Rewşa girtiyên nexweş birayên hev Nebîoglû nebaş e: Nikarin di girtîgehê de bimînin
09:49 Platforma Têkoşîna Li Dijî Tiryakê tê avakirin
09:03 Ayşe Mînaz a TJA'yî: Jinên kurd dibin hedefa hemû mekanîzmayan
09:02 Li Şirnexê semînera 'bibe îtirafkar': Dê malbat gilî bikin
09:00 Ji AYM'ê ji bo 'cezayê protestoya Efrînê' biryara binpêkirinê
09:00 ROJEVA 18’Ê NÎSANA 2025’AN
17/04/2025
16:26 Selçûk Kozagaçli hate girtin
16:07 Rejîma Îranê li 7 jinên hunermend stran qedexe kir
16:03 Bakirhan: Hêvîdarim ev piştevanî bi xwedîderketina li têkoşîna aştiyê bidome
15:53 Dayikên Aştiyê çûn serdana Onder
15:28 Şîna Akçîn hate ziyaretkirin
15:19 Babacan: Onder rûyê aştiyê yê siyasetê ye
14:53 Cezayê hefsê li Hevşaredara Cizîrê Guler Tunç hate birîn
14:48 ‘Gelo nêrîna Diyanetê ya di mijara astengkirina mafê şînê de çi ye?'
14:36 Selçûk Kozagaçli hate binçavkirin
14:32 Malbata Heydaranlu li dijî biryara îdamê dest bi çalakiyê kir
14:31 Di doza Ekîncî de daxwaza ji bo girtina polîsên bersûc hate redkirin
13:41 Jinên Elewî bertek nîşanî komujiyên li Sûriyeyê dan
13:20 Girtiyê nexweş Çam krîza dil derbas kir
13:13 KCK’ê ji bo Onder daxuyanî da
12:54 Cevdet Yilmaz çû serdana Onder: Dê pêvajo bidome
12:16 Bijîşkên Onder: Erênî bersivê dide tedawiyê, xetere hêj didome
12:15 Ceren Onder Kandemîr: Rewşa bavê min her diçe baştir dibe
12:03 Midûrî gef li girtiyan xwar: Ka bila pêvajo biqede em dizanin dê çi bi serê we bînin
11:45 Dr. Sarria: Divê qanûnî naskirina Kurdî bibe rojev
11:42 Daxuyaniya Nexweşxaneyê: Onder erênî bersivê dide tedawiyê
11:34 Di doza Kobanê de 11 meh in biryar bihincet nehatiye aşkerakirin!
10:57 Parêzeran ji bo hevdîtina bi Abdullah Ocalan re serlêdan kirin
10:41 Li Sûdanê herî kêm 8 hezar kes winda bûn
10:38 Roja hevdîtina Şandeya Îmraliyê ya bi wezaretê re dê hefteya pêş zelal bibe
10:38 Parêzer Beştaş: Tevî mafê hêviyê divê mafên din jî bikevin meriyetê
10:01 'Mafên girtiyan ya tenduristî û xwarinê tê astengkirin ev li dijî mafên mirovan e'
10:00 Senator Sommaruga: Gava ewil a jidilbûnê azadiya Ocalan e
09:55 Di lêpirsîna Şaredariya Beşîktaşê de ji bo 12 kesan biryara binçavkirinê
09:35 Rêveberiya Xweser û Şam dê bi rojeva Efrînê bicivin
09:34 Jean-Christophe Sellin: Divê Abdullah Ocalan di çareseriyê de xwedî rolekî çalak be
09:06 Dayikên girtiyan: Êdî gavên berbiçav û fermî lazim in
09:05 Hevserokê TUHAY-DER'ê Ûyar: Divê girtiyên nexweş bên berdan
09:02 Ekîn Yeter: Helwesta CPT'yê polîtîk e
09:01 Dîmen îdiaya 'tu ne rojnamvenî' pûç kir