İran halklarının, rejimin baskıcı politikaları ve açlıkla terbiye etme siyasetine karşı başlattığı eylemler bir haftayı geride bırakıyor. ANF’den Ersin Çaksu ve Karwan Hewra'nın yakından izlediği İran’a ilişkin derlediği haberde, yaşananlara ve yaşanacaklara ışık tutuyor. İran'da muhafazakar kimliğiyle bilinen Meşhed kentinin Şuheda Meydanı'nda bankerciliğe karşı 28 Aralık 2017 tarihinde başlayan eylemler, rejimin saldırıları sonrası çok kısa sürede ülkenin dört bir yanında yüzlerce kent ve kasabaya yayıldı.

 

BAŞLANGIÇ SLOGANI: YOKSULLUĞA HAYIR

 

İran dini otoritesi Ali Xamaney'in doğduğu kent olan ve son 40 yıllık tarihinde çok az eyleme sahne olan Meşhed'de "Yoksulluğa hayır" sloganıyla başlayan eylemde, rejim güçlerinin saldırıları sonrası "Diktatörlüğe ölüm" sloganlarının atılması, eylemlerin radikalleşmesi ve sisteme dönük olmasının ilk işareti oldu ve eylemler kısa sürede İran'ın diğer ostanlarına (vilayet) yayıldı.

 

TÜM OSTANLARA YAYILDI

 

İdari olarak 31 ostana (vilayeti) olan İran'da 3 vilayet dışında 28 vilayete bağlı yüzlerce kentte eylemler düzenlendi. Şimdiye kadar İran'ın şu vilayetlerinde eylemler düzenlendi: "Tahran, Qum, Merkezi, Qezwîn, Gîlan, Erdebil, Zencan, Tebriz, Ûrmiye, Sine, Hemedan, Kirmaşan, Îlam, Loristan, Xuzistan, Çaharmahal û Bahtiyari, Kehkileyû û Buyer Ehmed, Buşehr, Fars, Hurmuzgan, Sistan ve Belûcistan, Yezd, İsfahan, Mazenderan, Gulistan, Horasanê Şemalî, Razavi Horasan ve Elburz." Ülkenin dört bir yanına yayılan eylemlerde Horasana Cinûb, Semnan ve Kirman vilayetlerinde ise geniş çaplı eylem haberleri gelmese de bu eyaletlere bağlı ilçelerde eylemler düzenlendi.

 

SEMBOLİK ÖNEMDEKİ MERKEZLERDE BAŞLADI

 

2009 yılında reformistlerin adayları Mir Hüseyin Musavi ile Mehdî Kerûbî'nin seçimlerde hile yapıldığını öne sürmesi üzerine başlayan eylemlerin merkez üssü başkent Tahran'dı. Ancak bu kez eylemlerin odak noktasının İran'daki muhafazakar kimlik için sembol olan Meşhed ve Qûm gibi vileyetler olması, rejimi de şaşırtan bir nitelik oldu. Ayrıca İran'ın en zengin vilayeti olan Îsfahan'da da günlerdir eylemlerin durmamış olması da dikkat çeken başka bir husus oldu.

 

ZAGROS SİLSİLESİNDE ARYEN HALKLARIN DİRENİŞİ

 

Rojhilat'ın kuzeyinden İran'ın güneyine doğru Loristan eyaletine doğru inen Zagros dağ silsilesinin doğu ve batı yakasındaki kent ve yerleşim yerlerine çok hızlı bir şekilde yayılan eylemler, daha sonra, Bellucî halkının ağırlıkta olduğu Bellucistan vilayeti, Arap halkının ağırlıkta olduğu Xuzistan vilayetindeki Ehwaz kenti ve Xürmuzgan vilayeti sınırları içerisindeki Bender Ebas kenti, ülkenin kuzeyinde Mazenî halkının yaşadığı Mazenderan ve Azeri halkının da yaşadığı Tebriz, Zencan ve Erdebil gibi vilayetlere yayıldı.

 

GÜN GÜN YAYGINLAŞAN EYLEMLER

 

Kır-kent, zengin-fakir, muhafazakar-reformist ayrımı gözetmeksizin ülke genelinde yapılan eylemlerin 6 günlük haritası ise şöyle:

 

Birinci gün: Xorasana Razavi'ye bağlı Meşhed, Kaşmer, Nîşabûr kentleri.

 

İkinci gün: Xorasana Razavi, Mazenderan, Gilan, Qezwîn, Qûm, İsfahan, Hemedan, Xuzistan, Loristan, Kirmaşan ve Urmiye.

 

Üçüncü gün: Xorasana Razavi, Tahran, Mazenderan, Gilan, Qezwîn, Qûm, İsfahan, Hemedan, Xuzistan, Loristan, Kirmaşan, Urmiye, Hürmuzgan, Golistan, Semnan, Fars, Buşehr, Çarmahal, Merkezi, Zencan ve Erdebîl.

 

Dördüncü gün: Xorasana Razavi, Tahran, Mazenderan, Gilan, Qezwîn, Qûm, İsfahan, Hemedan, Xuzistan, Loristan, Kirmaşan, Urmiye, Hürmuzgan, Golistan, Semnan, Fars, Buşehr, Çarmahal, Merkezi, Zencan, Erdebîl, Sine ve Tebriz.

 

Beşinci gün: Xorasana Razavi, Tahran, Mazenderan, Gilan, Qezwîn, Qûm, İsfahan, Hemedan, Xuzistan, Loristan, Kirmaşan, Urmiye, Hürmuzgan, Golistan, Semnan, Fars, Buşehr, Çarmahal, Merkezi, Zencan, Erdebîl, Sine ve Tebriz, Elburz ve Îlam.

 

Altıncı gün: Xorasana Razavi, Tahran, Mazenderan, Gilan, Qezwîn, Qûm, İsfahan, Hemedan, Xuzistan, Loristan, Kirmaşan, Urmiye, Hürmuzgan, Golistan, Semnan, Fars, Buşehr, Çarmahal, Merkezi, Zencan, Erdebîl, Sine ve Tebriz, Elburz, Îlam, Xorasana Şemal ve Xorasana Cinûb.

 

ÇEMBER GENİŞLEDİKÇE TALEPLER FARKLILAŞTI

 

İlk günlerde yoksulluk, işsizlik, ekonomik sorunlara tepki olarak başlayan eylemlerin çemberi genişledikçe ülkede halkların, inançların ve toplumsal dinamiklerin farklı talepleri de dile gelmeye başladı. Örneğin Meşhed'de "Yoksulluğa Hayır" sloganıyla start alan eylemler, Rojhilat'ın Kirmaşan kentine vardığında "Siyasi tutsaklara özgürlük" sloganıyla, Sine'ye vardığında "Yaşasın gerilla", Şîraz'da "Rıza Şah mazeret, mazeret, (Rıza Şah özür, özür)" gibi sloganlarıyla karşılandı.

 

RESMİ RAKAMLARA GÖRE 23 KİŞİ YAŞAMINI YİTİRDİ

 

Eylemlerin büyümesi ve siyasi taleplerin öne çıkmasıyla İran rejiminin saldırıları da şiddetlendi ve resmi rakamlara göre, eylemlerin ilk 6 gününde 23 kişi yaşamını yitirdi. Eylemlerde Hemedan vilayetine bağlı Tiwîsirkan kentinde 3, İsfahan'a bağlı Necefabad'da 3, Qehterîcan kentinde 6 ve Şahinşah kentinde 3, Xuzistan eyaletine bağlı İza kentinde 2, Loristan'a bağlı Dirûd kentinde 2 ve Loristan'ın diğer kentlerinde de 3 kişi yaşamını yitirdi. Ayrıca Qehrerican'da bir polis öldü.

 

GÖZALTI SAYISI NET OLARAK BİLİNMİYOR

 

İran ve Rojhilat'ın geneline yayılan eylemlerde şimdiye kadar bini aşkın kişi gözaltına alınırken, toplamda kaç kişinin gözaltına alındığı ise net olarak bilinmiyor. Ancak dün Tahran Emniyeti'nden yapılan açıklamaya göre, sadece başkent Tahran'da 450 kişi gözaltına alındı. Ancak muhalif siteler sayının çok daha fazla olduğunu kaydediyor. Gözaltına alınanların çoğunun İran istihbaratı İtlaat'ın bürolarında tutulduğu belirtiliyor.

 

EYLEMCİLERİN YÜZDE 90'I GENÇLER VE KADINLAR

 

Rejimi şaşkına çeviren eylemlerin öncülüğünü de gençler ve kadınlar yapıyor. Geçtiğimiz yıl yapılan sayıma göre, 79 milyon 700 bin nüfusa sahip İran'da gençler genel nüfus içerisinde büyük bir orana tekabül ediyor. İran İçişleri Bakanı Yardımcısı Hüseyin Zolfeqalî, eylemlere katıldıkları gerekçesiyle gözaltına alınanların yüzde 90'ının 25 yaşın altındaki kişiler olduğunu söyledi. 

 

'AÇLARIN DEVRİMİ' VE 'GENÇ ÖFKE'

 

İran ve Rojhilat'taki eylemlere öncülük eden kadınlar ile gençlerin sloganlarında rejimin baskıcı politikalarına yönelik sloganlar yüksek sesle dile getiriliyor. Eylemlerin ilk gününde yoksulluk ve işsizliğe karşı atılan sloganlar, İran'daki birçok kişi "înkılabı gorisnegeran (açların devrimi)" olarak isimlendirilmişti. Ancak eylemlerin son günlerinde meydanlardan yükselen "Kahrolsun İslam rejimi" ve "Kahrolsun istibdat" gibi özgürlük talep eden sloganlar ve bunların çok hararetli bir şekilde savunulması "sisteme dönük genç öfke" olarak nitelendiriliyor.

 

REFORMİSTLER İLE MUHAFAZAKARLAR ELEŞTİRİLERİ ÖTELEDİLER

 

İran rejim yetkilileri eylemlerin ilk günlerinde sert bir yönelim göstermese de daha ilk günlerde "dış mihrakların işi", "İsrail ve ABD oyunu" gibi argümanlarla eylemleri önünü almaya çalıştı. Ülkede yönetim erkini elinde bulunduran ve İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'nin başını çektiği reformistler (ıslahat talep) ile İran dini otoritesi Alî Xamaney'de temsiliyet bulan muhafazakarlar eylemlerin ilk günlerinde birbirlerine ufak çaplı da olsa eleştiriler yöneltirken, eylemlerin boyutlanmasıyla eleştirilerini saklı tutmaya başladı.

 

RUHANİ VE XAMANEY'İN DAHA SONRA SÖYLEYECEKLERİ

 

1 Ocak günü eylemlere ilişkin konuşan Ruhani, "Bazı görüşlerimizi zamanı gelince açıklarım" dedi. 2 Ocak günü konuşan Xamaney ise "İran'daki olaylarla ilgili açıklamak istediğim bazı konular var, bunu uygun bir zamanda aziz İran halkıyla paylaşacağım" demesi dikkat çekti.

 

İRAN MEDYASININ HALİ

 

İran medyası da eylemlerin ilk günlerinde görmezden gelmeye çalışsa da mızrak çuvala sığmayınca "dış mihrakların işi" argümanını sıkça kullanmaya başladı. Reformistlerin basını eylemlere ilişkin "ülkede eleştiri hakkı var" diyerek akabinde "ama"lı cümleler kurarken, muhafazakarların basını ise direkt müdahale çağrıları yapmaya devam ediyor.

 

SOSYAL MEDYA ÖRGÜTLENMESİ

 

Her geçen gün büyüyen eylemlerin 5'inci gününde İran rejimi interneti yavaşlatmayı ve Telegram ile Instagram gibi sosyal medya ağlarına erişim yasağı getirdi. Eylemlerin organizasyonunun büyük bölümü söz konusu iki ağ üzerinden yapılıyordu. Ancak eylemciler yine de birçok yaratıcı yöntemle bu yasak ve engellemeleri aşabiliyor.

 

KARŞILIKLI RADİKALLEŞME

 

İran rejimi eylemcilere yönelik tehdit dilinin dozajını her geçen gün biraz daha arttırıyor. Buna karşı eylemcilerin meydanlardan yükselttiği ses de daha radikal ve rejimi hedef alan bir muhtevaya bürünüyor. Tahran Devrim Mahkemesi Başkanı Musa Gazanferi Ebadî, dün yaptığı açıklamada, eylemlere 3'üncü günden sonra dahil olanların "Allah'a karşı savaşmak" suçundan yargılanacağını ve bunun cezasının ise idam olduğunu söyledi.

 

SLOGANLAR RADİKALLEŞTİKÇE RADİKALLEŞİYOR

 

Aynı gün Tahran'daki eylemlerde daha önce yükselen sloganlar olan "Diktatörlüğe ölüm", "Ruhani'ye ölüm", "Xamaney'e ölüm" ve "Kahrolsun İslam Cumhuriyeti" sloganlarının bir adım ötesine geçerek "Xamaneye katil, velayeti feqi batıl" ve "Reformistler, muhafazakarlar artık devriniz bitti" sloganlarına dönüşmesi dikkat çekti.