Şirnex'te 1989'da başlayan köy boşalmaları nedeniyle yüzlerce yerleşim yeri boşaltıldı. Birçoğu çevre il ve ilçelere göç eden yurttaşların yerleşim yerlerine gitmeleri ise uzun yıllardır engelleniyor. 30 yılı aşkın bir süredir Cudî Dağı eteklerinde bulunan 14, Besta'da 22 ve Gabar Dağı'nda ise 26 köye giriş ve çıkışlar tamamıyla yasak. Sakinlerinin giriş-çıkışlarına izin verilmeyen köyler ise maden şirketlerine ve ekolojik tahribata yol açan odun kesimi yapanlara açıldı. Ağaç kesimi Qileban'ın (Uludere) Elemûn ile Komatê bölgesine kadar uzandı. Bölgedeki yeryüzü örtüsü ise maden şirketleri tarafından adeta bir köstebek yuvasına dönüştürüldü. 

 

MADEN ŞİRKETLERİNDE ARTIŞ

 

Son yıllarda bölgenin iktidara yakın maden şirketlerine açılmasıyla maden aramanın yoğunlaştığı bölgede, faaliyet yürüten maden şirketlerinin de artışı dikkat çekiyor. Acar, Özdağlar, Sihan, Evrensel, Özel, Göksad, Öz Kardeşler, Taşar, Geliş, Şırnak Afa, Bölünmez Grup, Eloş, Dıvın Madencilik bölgede faaliyet yürüten bazıları. Şirnex merkezden başlayıp, tüm ilçe ve köylere yerleşmeye çalışan maden şirketleri, bölgenin el değmemiş doğasındaki talanı ise dikkatlerden kaçmıyor. 

 

QILEBAN MADEN SAHASI İLAN EDİLDİ

 

Şirnex'e bağlı Qileban ilçesinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'na bağlı Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü (MAPEG) tarafından 203. grup adı altında 21 Aralık 2021'de Şırnak Uludere 54 bin 009.77 hektar alanı yani 540 bin 097.7 dönüm doğal alanı, 250 bin ton kapasiteli kurşun ve çinko ile 2 milyon 400 bin ton bakır madeni ve işletmesi için ihaleye çıkardı. 73 bin 100 hektar olan Qileban'ın yüzde 75'ine denk gelen maden sahası bölge sakinlerinin yaşam alanını doğrudan kısıtlıyor. 

 

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı da, ÇED Cizîr (Cizre), Qileban, Hezex (İdil), Silopiya (Silopi)  ile Elkê (Beytüşşebap) ilçelerinde 22 bölgede ÇED raporuna gerek duymadan maden arama izni verdi. 

 

Qilêban'ın Şivişk (Ballı) köyünde Kömür Kırma-Eleme Tesisi, Şirnex merkezde Kalker Ocağı ve Kırma-Eleme Tesisi, Şirnex'in  Avgamasiya köyü Kömür Depolama ve Paketleme Tesisi, Şırnak merkeze bağlı Navyan köyünde petrol arama ruhsatı ve Cizre Organize Sanayi Bölgesi Tıbbi Atık Sterilizasyon Tesisi ile İdil ilçesinde petrol arama ruhsatı verildi. 

 

ROBOZIK DERESİ TEHLİKEDE 

 

Qilêban'ın Şivişk köyünde bulunan Robozik Deresi üstünde 2.322 MW kapasiteli Ballı Hidroelektrik Santrali (HES) kurulması kararı verildi. Yine köyün sınırları içerinde bulunan bölgede ÇED gerekli değildir kararı ile Kömür Kırma-Eleme Tesisi Projesi’ne onay verilerek aktif hale getirildi. 

 

Qileban'ı asıl bekleyen tehlike ise ormanlık alanlarda 4'uncu grup element diye adlandırılan ve doğa yıkımını kaçınılmaz kılan madenler için arama izninin verilmesidir. Söz konusu bölgede; sodyum, potasyum, lityum, iyot, bor tuzları gibi 100’e yakın endüstriyel ham madde ile linyit, taş kömürü, uranyum, toryum, radyum gibi enerji ham maddeleri ve altın, gümüş, platin, bakır, demir, krom, titan ve alüminyum gibi metalik madenlere için arama ve işletme izni verildi. 

 

İLÇEDE 6 BARAJ BULUNUYOR

 

Qileban'da şimdiye kadar Hîlal, Ziravik, Nêrweh, Bilih, Kiror, Roboskê köylerinden geçen dereler üzerinde barajlar yapıldı. İlçeye bağlı Sêgirkê (Şenoba) beldesinde bulunan ve Xezîl Çayı'nın geçtiği Heftboriyan olarak bilinen bölgede barajın yapımı da sürüyor. 

 

ELKÊ'DE DURUM

 

Yine Elkê ilçesinde bin 906 hektar alanda kurşun-çinko işletmesi açılacağı belirtiliyor. İlçe de başlatılan ağaç kesimiyle birlikte maden şirketleri çalışmalarını başlattı. 

 

SILOPIYA'DA TERMİK SANTRALİ 

 

Silopiya'da Cudi Dağı eteklerinde bulunan Bêspin beldesindeki termik santral Ciner Grubu'na ait Silopi Termik Santrali 3 ünite olarak planlanmış ve ilk etapta üretim lisansı ve ÇED raporu alınan birinci ünitenin inşaatına 2006 yılında başlanmış olup, 2009 Mayıs ayında üretime başlanmıştır. Santralde ana yakıt olarak Asfaltit madeni kullanılmaktadır. Termik santrali ile birlikte kenttin tamamı etkilenirken, kurulduğu günden beridir ilçede kanser hastalarında artış yaşanırken, çevreye verdiği zararlar ise hat safhada. 

 

CIZÎR'DEKİ KUM OCAKLARI

 

Cizîr'de Çevre Şehircilik Bakanlığı, 8 Aralık 2007 tarihli ve 26724 sayı numaralı Resmî Gazete'de yayımladığı kum, çakıl ve benzeri maddelerin alımına yönelik kum, çakıl ocağı açılması ve işletilmesi izinlerini tamamen iptal etti. Ancak aradan geçen 10 yıla rağmen Cizîr'de geçen Dicle Nehri üzerinde kum eleme tesisleri artıyor. Yasa ve yönetmeliklere göre derhal kapatılması gereken bu işletmelerin hiçbiri ne işletme ruhsatına ne de ÇED raporuna sahip.

 

BASA'DA BARAJ

 

Yine Basa (Göçlükonak) ilçesinde Dicle Nehri üzerinde 10’uncu "Cizre Barajı" kurulmak isteniyor. Ilısu Barajı’ndan sonra ikinci büyük baraj olacağı belirtilen barajın projesi 16 Ağustos'ta kabul edildi. Ancak barajın yapımına ne zaman başlanacağı bilinmiyor. Yine Dicle Nehri üzerine yapılan 9 barajdan biri olan ek Ilısu Barajı da Basa ilçesinde bulunuyor. 

 

166 PROJE İÇİN ÇED GEREKLİ DEĞİLDİR KARARI VERİLDİ

 

Şirnex ve ilçelerinde 2013 yılından bu yana toplam 517 proje yürütülüyor. Bu projelerden 166’sı için "ÇED gerekli değildir" kararı verilirken, hiçbir proje için  ise "ÇED gerekli" ya da "ÇED olumsuz" kararı verilmedi. Bu projelerden sadece 249 ÇED süreci başlatıldı. Bu projelerin çoğu, maden ve petrol arama, güneş enerji santralleri (GES), hidroelektrik santralleri (HES), kum ocakları ve kırma-yıkama-eleme tesislerini içeriyor.

 

ORMAN ALANI 172 BİN 286 HEKTAR OLARAK BELİRLENDİ

 

Petrol arama faaliyetleri için 37 şirketin ÇED süreci başlatılırken, 26 şirkete "ÇED gerekli değildir" kararı verildi. Şirnex'in ormanlık alanları, 869 bin 552 hektar koru ormanı ve 478 bin 983 hektar baltalık ormanla toplam 1 milyon 348 bin 535 hektarlık bir genel ormanlık alana sahipken, ormansız alan ise 5 milyon 401 bin 417 hektar olarak kayda geçti. 2023 sonu itibarıyla orman sınırlarının belirlenmesi ve tapu kayıtlarına geçirilmesiyle Şirnex’teki toplam orman alanı 172 bin 286 hektar olarak belirlendi, 186 bin 130 hektar ise tescil edildi. Ayrıca 10 hektarlık alan orman vasfını yitirdi ve orman sınırları dışına çıkarıldı.

 

MA / Zeynep Durgut