HABER MERKEZİ - Rusya-Ukrayna savaşıyla girilen 2023 yılı, İsrail-Hamas arasındaki savaşla kapanıyor. Bir avuç sermayedarın nemalandığı savaşlar, büyük bir yıkım ve yüzbinlerce insanın ölümüne neden oldu.
Sovyetler Birliği’nin çözülmesinden sonra Amerika Birleşik Devletleri’nin dünyaya dayattığı düzen, bu ortamda şekillenen bölgesel ve küresel güçlerin hegemonya savaşı, işgal saldırıları ve buna karşı gerçekleşen devrimlerle Ortadoğu’ya yayılan 3. Dünya Savaşı, 2023 yılında da derinleşti. Ulus devletlerin krizlere çözüm bulma iddiaları, var olan krizleri derinleştirmekten öteye gidemedi, kar hırsı endeksiyle yeni pazar arayışlarına girdi. Türkiye ve Fas başta olmak üzere yaşanan doğal afetler ise depremin değil, sistemin binlerce kişinin hayatını kaybetmesine neden olduğunu gözler önüne serdi. Yıl boyunca Afrika’da askeri darbeler yaşanırken, Fransa darbeler sonrası sömürgeleştirdiği yerlerden askerlerini geri çekmek zorunda kaldı. 20 Şubat 2014’te başlayan, 24 Şubat 2022’de şiddetlenen Ukrayna-Rusya savaşında Kiev taarruza geçti, ancak başarılı olamadı. Ukrayna-Rusya arasındaki savaş aralıksız devam ederken, yeniden patlak veren İsrail-Filistin Savaşı dünya gündemini sarstı. Savaş, doğal afet ve darbelere sahne olan 2023 yılında, “Kadın Özgürlükçü, Ekolojik, Demokratik bir yaşam mümkün” diyen halklar ise, dünyanın dört bir yanında direnişlerini büyüttü. NATO'nun genişletilmesi adımları, enerji krizi, göç, Dağlık Karabağ savaşı, kadın direnişleri ve ekonomik krize karşı birçok ülkede başlayan protesto eylemleri yılın önemli gelişmeleri oldu.
İSRAİL-FİLİSTİN SAVAŞI
Geride bırakılan 2023 yılına, ulus devlet sisteminin yarattığı bir kriz olan İsrail-Filistin arasındaki savaş hali damga vurdu. “İslami Direniş Hareketi” olarak adlandırılan Hamas’ın 7 Ekim’de başlattığı saldırılarla, İsrail-Filistin arasındaki savaş yeniden patlak verdi. İsrail devletinin ilan edildiği 14 Mayıs 1948’de başlayan savaş, ulus devlet sisteminin yarattığı bir kriz oldu. ABD ve AB tarafından “terör örgütü” olarak tanımlanan Hamas'ı "yok etme" yemini eden Tel Aviv, Gazze'ye yoğun bombardıman gerçekleştirdi. Gazze'deki Sağlık Bakanlığı'na göre savaşın başlangıcından bu yana yaklaşık üçte ikisi kadın ve çocuk olmak üzere en az 19 bin 453 Filistinli hayatını kaybetti, 52 bin 286 kişi yaralandı. İsrail'in uyguladığı topyekûn kuşatma ve yoğun hava saldırıları nedeniyle Gazze'de su, elektrik, gıda ve ilaç sıkıntısı yaşanıyor. Abluka altındaki Gazze Şeridi'nde 7 Ekim'den bu yana süren yoğun bombardıman, dünyada büyük tartışmalar ve kitlesel yüzlerce protestoya neden oldu. İsrail’e dönük tepkiler artarak devam ederken, saldırıların başladığı dönem İsrail’e destek veren Avrupa ve ABD yönetimleri, gerek kendi ülkeleri gerek dünyadan gelen eleştiriler karşısında insani söylemi artırmaya başladı.
ÇİN-ABD GERGİNLİĞİ
ABD ve Çin Halk Cumhuriyeti arasındaki ilişkiler, 2023 yılında hiç olmadığı kadar çıkmaza girdi. ABD savaş gemisinin Mart ayında Güney Çin Denizi'nde egemenlik iddiasında bulunduğu Spartly Adaları yakınındaki seyir faaliyetinin yol açtığı gerginlik, ABD hükümetinin Çin’in istihbarat aracı olduğunu iddia ettiği balonlar ile birlikte arttı. ABD Dışişleri Bakanı Blinken, 18 Haziran 2023’te gerilen ilişkileri yumuşatma umuduyla Pekin’e bir ziyarette bulunarak, Çinli mevkidaşı Qin Gang ile 8 saate yakın bir görüşme gerçekleştirdi. ABD Başkanı Joe Biden ve Çin Devlet Başkanı Şi Cinping'in 16 Kasım’da Kalifornia'daki buluşması temkinli bir yakınlaşmayla sona erdi. Şi, ABD'ye yapılan fentanil bileşenleri ihracatına kısıtlama getirme sözü verirken, iki ülkenin silahlı kuvvetleri arasındaki iletişimin de yeniden başlatılması bekleniyor. Tayvan meselesinde ise gerginlik devam ediyor.
UKRAYNA-RUSYA SAVAŞI
Rus ordusu, 24 Şubat 2022'de başlayan savaşta bu yılın Ocak ayında 300 bin yedek askerle takviye edilen güçleriyle Ukrayna'nın doğusundaki Donbass bölgesinde yeniden saldırıya geçti. Moskova, Mayıs ayındaki işgalinden bu yana en uzun ve en kanlı savaşta Bahmut'un ele geçirildiğini duyurdu. Kiev, Moskova'nın işgal ettiği toprakları geri almak amacıyla Haziran ayında karşı saldırı başlattı; ancak sadece güney ve doğudaki birkaç köyü geri almayı başardı. 24 Haziran'da Wagner grubundan isyancı savaşçılar Moskova'ya doğru yürüyüşe geçti. Geri adım atan grubun lideri Yevgeny Prigozhin, iki ay sonra uçak kazasında öldü. Kiev, Kasım ayı ortasında Rus ordusunu güneydeki Herson bölgesinde birkaç kilometre geri püskürttüğünü iddia etti. BM İnsani Yardım Koordinasyon Ofisi (OCHA) Cenevre Temsilcisi ve Koordinasyon Birimi Direktörü Ramesh Rajasingham, Ukrayna'da savaşın başlangıcından bu yana 9 bin 900 sivilin öldürüldüğünü açıkladı. Ayrıca Rusya'da 15-17 Mart 2024 tarihleri arasında yapılacak devlet başkanlığı seçimlerinde, Ukrayna'da işgal edilen bölgelerde de sandık kurulacağı açıklandı. Öte yandan Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, düzenlenecek devlet başkanı seçiminde aday olacağını Merkez Seçim Komisyonuna bildirdi.
DAĞLIK KARABAĞ SAVAŞI
Azerbaycan, 19 Eylül'de Bakü ve Erivan'ın 30 yılı aşkın süredir tartıştığı, Ermeni çoğunluğun yaşadığı Dağlık Karabağ'a operasyon başlattı. Bölgesel yetkililer 24 saat içinde teslim oldu ve ateşkes sağlandı. Günün sonunda Dağlık Karabağ tarafı, 27 kişinin öldüğünü ve 200'den fazla kişinin de yaralandığını bildirdi. Saldırının ardından 120 bin nüfuslu bölgedeki insanların çoğunluğu Ermenistan'a geçerken, Ermeni yönetimi kendini feshettiğini duyurdu. Uluslararası Adalet Divanı, Bakü'den, Dağlık Karabağ sakinlerinin "güvenli" bir şekilde geri dönüşlerine izin vermesini istedi. Uluslararası arabuluculuk altında yürütülen görüşmeler başarılı olmadı.
KURDİSTAN'DA SALDIRILAR SÜRDÜ
Türkiye’nin KDP ortaklığında Federe Kurdistan Bölgesi’nin Zap, Avaşîn ve Metîna bölgelerie 17 Nisan 2022’de başlattığı saldırılar, 2023’te de sürdü. Zap, Avaşîn ve Metîna’ya dönük saldırılarda ağır kayıplar veren ve istediğini elde edemeyen Türkiye, saldırıların yönünü Kuzey ve Doğu Suriye’ye çevirdi. İçişleri Bakanlığı yerleşkesinde yer alan Emniyet Genel Müdürlüğü’ne dönük 1 Ekim'de gerçekleştirilen saldırının ardından Kuzey ve Doğu Suriye topyekûn hedef alındı. Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın konuya dair 4 Ekim’de yaptığı açıklama sonrası başlayan saldırılarda fabrika, hastane, okul, baraj, su, elektrik ve petrol istasyonu ile rafinesi gibi birçok tesis, üst ve altyapı dahil en az 110 bölge insansız hava araçları ve savaş uçaklarıyla bombalandı. Saldırılar sonucunda ise 2 milyon insan, hastanesiz, susuz, elektriksiz ve doğalgazsız kaldı. Saldırılara karşı Kürtler ve dostları başta olmak üzere dünyanın bir çok yerinde halklar sokağa inerek tepkilerini dile getirdi. Saldırılarına ilişkin soruları Alman hükümeti adına yanıtlayan Adalet Bakanı Marco Buschmann, “İnsani açıdan uluslararası hukuku çiğnenmesi anlamına gelen bu saldırılar kabul edilemez” dedi. Saldırılar esnasında Türkiye'ye ait bir silahlı insansız hava aracı (SİHA) ABD'li askerlere tehdit olarak değerlendirildiği için düşürüldü.
İRAN’DA TUTUKLAMA FURYASI
İran'da engelleme çabalarına rağmen ulus ötesi devrimci bir harekete yol açan “Jin, jiyan, azadî” direnişi bir yıla daha damga vurdu. Direniş esnasında İran rejimi tarafından bin 700 kişi tutuklandı. Tutuklanan bin 700 kişiden 902’sinin Kürt, 302’sinin ise Beluçler oluşturdu. “Jin, jiyan, azadî” devriminde, Jîna Emînî’nin katledilmesiyle başlayan protestoların ardından 13’ü çocuk, 8’i kadın en az 125 Kürt güvenlik güçleri tarafından katledildi.
ERDOĞAN-ESAD GÖRÜŞME TARTIŞMASI
Yıl içinde siyaset cephesinde yaşanan bir diğer gelişme, AKP’li Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın, daha önce “katil” ve “terörist” dediği Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad ile görüşmeye dönük girişimleri oldu. Erdoğan, “katil” dediği Esad ile görüşebileceklerini belirterek, “Rusya-Türkiye-Suriye olarak savunma bakanlarımızın bir araya gelişleriyle bir süreç başlattık. Dışişleri bakanlarımızı üçlü olarak bir araya getireceğiz. Daha sonra da gelişmelere göre liderler olarak bir araya geleceğiz. Derdimiz bölgedeki sükuneti sağlamak, bölgede barışı egemen kılmak" dedi. Esad, görüşme tartışmalarına dair, “Suriye’deki terör Türkiye’den kaynaklanıyor” dedi ve Türkiye’nin Suriye’den çekilmesini istedi. Esad, görüşme planına dair gazetecilerin sorusuna, “"Eğer bir gün bunu yapmak zorunda kalırsam bundan gurur duymam. Bu türden fırsatçı İslamcılarla masaya oturmaktan tiksinirim” yanıtı verdi.
DÜNYADA SEÇİM VE SİYASİ GELİŞMELER
Afrika 2023'te iki askeri darbe yaşadı. Sahel ülkesi Nijer'de ordu 26 Temmuz'da "kötüleşen güvenlik durumunu" gerekçe göstererek yönetime el koydu. Devrik başkan Mohamed Bazoum, o günden bu yana konutunda tecrit altında tutuluyor. Gabon'da, usulsüzlükler nedeniyle eleştirilen cumhurbaşkanlığı seçiminin hemen ardından 30 Ağustos'ta askeri bir darbeyle Ali Bongo Ondimba yönetimi sona erdi. Darbeyle 55 yıllık Bongo iktidarını devirerek askeri yönetimin başına geçen General Brice Oligui Nguema, ülkedeki kurumların daha demokratik olacağı taahhüdünde bulundu. 15 Nisan'dan bu yana Sudan'da General Abdel Fattah al-Burhane liderliğindeki ordu ile eski komutan Mohamed Hamdane Daglo'nun paramiliter güçleri arasında devam eden savaş, 10 binden fazla insanın ölümüne neden oldu. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Sudan Temsilcisi Mohammad Taufiq Mashal, çatışmaların yaşandığı Sudan'ın dünyanın en büyük yerinden edilme kriziyle karşı karşıya bulunduğunu ve yaklaşık 6,8 milyon kişinin yerinden olduğunu açıkladı.
Fransa, yaşanan çatışmalardan kaynaklı 2023'te iki eski sömürgesi Burkina Faso ve Nijer'den askerlerini çekmek zorunda kaldı. Mısır’da ise 18 Aralık’ta yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerini Abdülfettah El Sisi kazandı. El Sisi üçüncü kez Cumhurbaşkanı oldu. Ekvador’da ise seçimler öncesinde yolsuzluk karşıtı olarak bilinen başkan adayı Fernando Villavicencio, 10 Ağustos’ta başkent Quito’da düzenlenen silahlı saldırıda yaşamını yitirdi. Görevi sırasında aldığı hediyelerden dolayı yolsuzluktan suçlu bulunan Pakistan'ın eski Başbakanı İmran Han, 5 Ağustos’ta tutuklandı.
DOĞAL AFETLER DÜNYAYI SARSTI
Siyasi gelişmelerin yanı sıra 2023 yılını depremler ve sel felaketleri de sarstı. Son 100 yılın en ölümcül depremlerinden biri 5 Şubat'ı 6 Şubat'a bağlayan gece Mereş merkezli 11 ili etkileyen 7,8 büyüklüğündeki sarsıntısı oldu. Yaklaşık 6 bini Suriye tarafında olmak üzere en az 56.000 kişi hayatını kaybetti. Fas'ın Marakeş bölgesi 8 Eylül'de şiddetli bir depremle sarsıldı. 6,8 büyüklüğündeki depremde yaklaşık 3 bin kişi öldü, 5 bin 600'den fazla kişi yaralandı.
Depremlerin yanı sıra Avrupa gözlemevi Copernicus'a göre Haziran'dan Ekim'e kadarki aylar, dünya çapında kayıtlara geçen en sıcak aylar oldu. Bu sıcaklıklar, kuraklık, yıkıcı yangınlar ve daha güçlü kasırgalara neden oldu. Kanada, bu yıl 18 milyon hektardan fazla alanın yandığı ve 200 bin kişinin yerinden olduğu tarihi bir orman yangını sezonu yaşadı. Ağustos ayında Hawaii'de çıkan yangınlar Maui'deki turistik Lahaina kasabasında 97 kişinin ölümüne neden oldu. Yunanistan'ın Evros bölgesinde Avrupa Birliği'nde şimdiye kadar kaydedilen en büyük yangın çıktı. Yangında en az 26 kişi öldü. Eylül ayında sel felaketi Teselya'nın verimli ovalarını harap etti ve 17 kişinin ölümüne neden oldu. Son olarak Çin’de 19 Aralık tarihinde meydana gelen 6,2 şiddetinde depremde, ilk belirlemelere göre 111 kişi yaşamını yitirdi, 220 kişi yaralandı. Afganistan'ın Herat vilayetinde ise 7 Ekim'de meydana gelen ve en büyüğü 6,3 olarak ölçülen depremlerde en az 2 bin 53 kişinin hayatını kaybettiği belirtildi. Libya’nın doğusunda 10 Eylül’de yaşanan sel nedeniyle resmi kayıtlara göre 11 binden fazla kişi hayatını kaybetti.
BİRÇOK ÜLKEDE MÜLTECİ KRİZİ
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR) New York Direktörü Ruven Menikdiwela, ABD’nin New York kentindeki Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi’nde Akdeniz’deki göçmenlerin durumuna ilişkin açıklamalarda bulundu. 2023’te Ocak ve Eylül ayları arasında Akdeniz’den Avrupa’ya ulaşmaya çalışan en az 2 bin 500 göçmenin öldüğünü veya kaybolduğunu belirtti. Ocak’tan 24 Eylül’e kadar yaklaşık 186 bin kişi deniz yoluyla Güney Avrupa'ya ulaştı. Bunlardan 130 bini İtalya'ya geçti. Bu, 2022'nin aynı dönemine kıyasla yüzde 83'lük bir artış anlamına geliyor. Bu yıl 24 Eylül'e kadar 2 bin 500'den fazla kişinin öldüğünü veya kaybolduğunu açıklayan Menikdiwela, aynı dönemde 2022 yılında ise bin 680 kişinin öldüğünü veya kaybolduğunu belirtti. İtalya'da hükümet, son dönemde Akdeniz'de yoğunlaşan mülteci akınına karşı 12 Nisan tarihinde 6 ay süreyle Olağanüstü Hal (OHAL) ilan etti.
DÜNYADA YOKSUKLUK DERİNLEŞTİ
Bir ulus devlet sorunsalı olan sürekli çatışma halinin neden olduğu çatışmalar nedeniyle, dünyada var olan gıda krizi 2023’te büyüdü. Birleşmiş Milletler (BM) Besin ve Tarım Örgütü (FAO), BM Dünya Besin Programı (WFP), Avrupa Birliği (AB) ve Besin Krizine Karşı Global Ağ (GNAFC) kuruluşunun diğer üyeleri tarafından açıklanan Küresel Besin Krizleri Raporu (GRFC) 2023’e göre; gıda krizi yaşayan 58 ülke ya da bölgede yaklaşık 258 milyon insan akut besin güvensizliği yaşarken, acil besin yardımına da ihtiyaç duyduğu belirtildi. Bu sayı, 7 yıldır hazırlanan GRFC raporunun en yüksek verisi olarak kayıtlara geçti. Rapora göre yüksek seviyede akut besin güvensizliği yaşayan nüfusun yüzde 40’ı Afganistan, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Etiyopya, Yemen ve Nijerya’da yaşıyor. Somali, Afganistan, Burkina Faso, Haiti, Nijerya, Güney Sudan ve Yemen’de yaşayan insanlar, felaket seviyesindeki akut besin güvensizliğiyle karşı karşıya kaldı. Bunların yüzde 57’si Somali’de yaşarken, Haiti ise ilk defa bu kategoriye girdi. 39 farklı ülkede yaşayan yaklaşık 35 milyon kişi acil akut açlık düzeyinde yaşarken, bunların yarısından fazlası Afganistan, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Sudan ve Yemen’de yer aldı. Gıda krizi bağlamından 5 yaşın altındaki 35 milyondan fazla çocuğun, kilo kaybı ve akut yetersiz beslenme sorunu yaşadığı aktarıldı. Bunların 9,2 milyonu ise yetersiz beslenmenin ömrünü en tehdit edici biçimi olan ve çocuk ölümlerinin artmasından büyük rol oynayan aşırı kilo kaybı sorunuyla karşı karşıya kaldı.
DÜNYADA BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ
Çatışma, kriz ve kaosların eksik olmadığı 2023 yılında gazetecilerde olumsuz etkilendi. Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) Örgütü’nün 2023 Basın Özgürlüğü Bilançosu Raporu’na göre; Türkiye ve İran'daki baskı yönteminin gazetecilerin yıl içinde sürekli tutuklanıp bırakılması üzerine kurulu olduğunu belirtti. Rapor’da "Türkiye: Yıldırma amaçlı tutuklama" başlığıyla, özellikle de Kürt gazetecilerin iktidar tarafından "hedef alındığı" bildirildi. RSF, 2023'te dünya genelinde 45 gazetecinin de kamuoyunu bilgilendirme çabası içerisindeyken öldürüldüğünü duyurdu. Savaş alanında hayatını kaybeden 23 gazeteciden 13'ünün Hamas'ın 7 Ekim'deki saldırılarından sonra Gazze Şeridi'nde, üçünün Lübnan'da ve birinin de İsrail'de öldürüldüğünü bildiren RSF, bu sayının sadece yaptıkları işle ölüm nedenleri arasında net bir bağlantı bulunan medya mensuplarını kapsadığını ifade etti. RSF, bölgede hayatını kaybeden toplam gazeteci sayısının ise 61 olduğunu belirtti.
Öte yanda Gazetecileri Koruma Komitesi (CPJ), 7 Ekim’den bu yana Hamas’ın İsrail’e düzenlediği saldırı ve ardından İsrail’in Gazze’ye yönelik saldırılarında 57’si Filistinli, 4’ü İsrailli ve 3’ü Lübnanlı olmak üzere 64 gazetecinin öldürüldüğünü duyurdu. CPJ’nin verilerine göre aynı süre içerisinde 13 gazeteci yaralandı, 19 gazeteci gözaltına alındı ve 3 gazetecinin akıbeti bilinmiyor.
EN DİRENÇLİ GAZETECİ ÖDÜLÜ
Ayrıca Free Press Unlimited’ın düzenlediği “En Dirençli Gazeteci Ödülü” Dicle Fırat Gazeteciler Derneği’nin tutuklu Eşbaşkanı Dicle Müftüoğlu’na verildi. Freedom House'un 2023 yılı “İnternette Özgürlük Raporu”nda ise Türkiye, bu yıl da “internetin özgür olmadığı ülkeler” listesinde yer aldı. Raporda, AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan ve iktidarın sansürü artıran ve çevrim içi iletişimi suç haline getiren yasaları yürürlüğe koyduğu belirtildi.
YAŞANAN DİĞER ÖNEMLİ GELİŞMELER
Dünyada yaşanan bazı diğer önemli gelişmeler şu şekilde:
* 1 Şubat: İngiltere‘de sendikaların yükselen enflasyon karşısında çalışanlar için ücret artışı talebiyle düzenlediği genel greve 500 bine yakın kişi katıldı.
* 23 Nisan: İsrail’de Başbakan Binyamin Netanyahu hükümetinin dayattığı adalet reformuna karşı halk sokaklara çıktı. Onbinlerce kişinin katıldığı eylem, ülkenin en büyük protestosu olarak değerlendirildi.
* 2 Haziran: Hindistan'ın Orissa eyaletinde iki yolcu ve bir yük trenin karıştığı tren kazasında en az 288 kişi hayatını kaybetti.
* 30 Haziran: Fransa'da 27 Haziran'da trafik kontrolü sırasında polisin açtığı ateş sonucu 17 yaşındaki Nael M. isimli sürücünün yaşamını yitirmesi sonrası başlayan ve 4 gün süren protestolarda binden fazla kişi gözaltına alındı.
* 22-23 Temmuz: Kurdistan Ulusal Kongresi (KNK) öncülüğünde Kurdistan’ı dört parçaya bölen Lozan Antlaşması’nın 100’üncü yılında Kürtler ve dostlarının, antlaşmanın imzalandığı Lozan’daki Beaulieu Kongre Salonu’nda (Salle de Congrès de Beaulieu) 2 gün süren konferans düzenlendi.
* 30 Ağustos: Afganistan’da yönetimi ele geçirdikten sonra birçok insan hakkını ortadan kaldıran Taliban, Herat kentinde müzik aletlerini yaktı. Ayrıca yayın politikasını ihlal etme gerekçesi ile “Kadınların Sesi” radyo istasyonu kapatıldı.
* 19 Ağustos: Beyrut’ta gerçekleştirilen Uluslararası Kadın Hareketleri Deneyimleri Konferansı’nda PKK Lideri Abdullah Öcalan’a yönelik tecride karşı ortak direnişi büyütme kararı alındı.
* 31 Ağustos: Yemen'de kızamık nedeniyle 7 ay içinde 413 kişinin yaşamını yitirdiği açıklandı.
* 10 Eylül: AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan, daha önce "darbeci ve katil" olarak hedef aldığı Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi ile görüştü.
* 24 Eylül: Bangladeş’te dang humması salgınında en az 909 kişi hayatını kaybetti.
* 27 Eylül: Küresel Organize Suç Endeksi 2023 raporuna göre; Türkiye dünyada 14’üncü, Avrupa’da ise birinci oldu.
* 5 Ekim: 2023 Nobel Edebiyat Ödülü, "Yenilikçi oyunları ve nesirleri" dolayısıyla Norveçli yazar Jon Fosse’ye verildi. 2023 Nobel Tıp Ödülü ise Kovid-19'a karşı aşıların geliştirilmesinin yolunu açan mesajcı RNA aşılarının öncüleri Macar Katalin Kariko ve Amerikalı Drew Weissman’a verildi.
* 3-5 Kasım: Paris’te "Gençler Tarih Yazıyor" ağı tarafından Dünya Gençlik Konferansı düzenlendi. Temelini 2015 yılında Amed ve 2019 yılında Kobanê'de gerçekleştirilen konferanslardan alan “Gençler Tarih Yazıyor" ağının düzenlediği konferans PKK Lideri Abdullah Öcalan’a adandı.
Yarın: Emek
MA / Emrullah Acar