Karadeniz'in binlerce yıllık dayanışma geleneği: Kalandar

img
TRABZON - Doğu Karadeniz’de geçmişi 3 bin yıla dayanan “Kalandar” geleneği, binlerce yıl dayanışma geleneği olarak varlığını korudu. Bölgede yaşayan yurttaşlar, geleneğin sürdürülmesini istedi. 
 
Doğu Karadeniz’de, Rumi takvime göre yeni yılın ilk ayının adı olan “Kalandar” 13 Ocak'ı 14 Ocak'a bağlayan gece yapılan kutlamalarla karşılanıyor. Bölgede Müslümanlık ve Hristiyanlıktan çok daha önce kutlanan “Kalandar”, antik çağlardan günümüze kadar ulaşan nadir geleneklerden biri. Günümüzde de Trabzon ve Gümüşhane'de varlığını korumaya devam eden “Kalandar”, Rum geleneği olarak bu kentlerden göçmek zorunda kalanlar tarafından Yunanistan, Gürcistan, Ermenistan ve Ukrayna gibi ülkelerde de sürdürülüyor. 
 
“Kalandar” gecesinin en önemli ritüeli ise, geleneksel halk tiyatrosunun en eski biçimi olan Momoyeros gösterimi. Bu gösterimde, Momoyeron, damat, gelin ve ayı temel karakterler olurken, oyuna Bizans döneminde kral ve şeytan, Osmanlı döneminde ise kadı karakterleri dahil edildi. Özellikle Roma döneminde pagan inancı olduğu gerekçesiyle baskı gören “Kalandar” kutlamaları, o dönem yasaklanmasına rağmen binlerce yıldır varlığını korumaya devam etti. 
 
DAYANIŞMA GELENEĞİ
 
“Kalandar” gecesinde yapılan ritüeller, klasik bir yeni yıl kutlamasının ötesinde bir dayanışma örneği sunuyor. Gruplar halinde yapılan ev gezmelerinde oynanan oyunlardan sonra evin kapısına bir çanta asılır ve bu çantaya ev sahibi tarafından yiyecek doldurulur. Geçmişte grup, akşama kadar temsillerini oynar, horon çeker, tereyağı, peynir, bulgur, çörek, kavurma ve para toplar, daha sonra da bunları açık attırma ve piyango yoluyla satıp, elde edilen para ise okul ve kiliseye verilirdi. 
 
Özellikle ayın 13'üncü gününde varlıklı kişilerin evleri dolaşılır, onlardan alınan yiyecek ve yakacaklarla kış ayı geçirilir. Bu geleneğe "çanta atmak" ya da “ev gezmesi" adı verilir. Böylece zorlu kış koşullarında komşular arasındaki dayanışma güçlendirilir. 
 
EN ÖNEMLİ RİTÜEL MOMOYEROS
 
Trabzon’un Tonya ilçesinde büyüyen eğitimci ve yazar Gültekin Yücesan, Karadeniz coğrafyasında farklı halkların yaşadığını ve bu halkların kültürlerini sürdürdüğünü belirtti. Bu geleneklerden biri olan “Kalandar”ın Rumi takvime göre yılbaşı etkinliği olduğunu vurgulayan Yücesan, "7 kişiden oluşan ve koncolos adı verilen oyuncuların oynadığı Momoyeroslar, gecenin en önemli etkinliği. Koncoloslara kemençeci de müziğiyle eşlik eder. Koncoloslar kadın kılığına girerek, yüzlerini tanınmayacak şekilde boyarlar. Bununla yılda bir kere bile olsa cinsiyet ayrımının ortadan kaldırıldığı düşünülür. Momoyer rolünü üstlenen kişi yöredeki hayvanları simgeleyen ayı, geyik, domuz gibi hayvanlardan birinin maskesini takar. Köyün tüm evlerini tek tek gezer ve gündemdeki olayları ya da geçmişten aktarılanları tiyatro olarak sergiler. Oyunlar sergilendikten sonra çanta atma oyunu ile etkinlik biter. Çantalara koyulan fındık, ceviz, mandalina, armut, fırınlanmış hurma gibi yiyecekler eğlencenin bitiminde tüm oyunculara paylaştırılır. ‘Kalandar’ akşamı yine insanlar mısır ve tatlı kabaktan manat adı verilen yiyeceği pişirir, bunlarda birlikte yenilir. ‘Kalandar’ birlik olma, paylaşma ve dayanışmadır" diye belirtti. 
 
GEÇMİŞE GÖNDERME
 
Momoyeros oyunlarını anlatan Yücesan, "Oyunlarından birisi ölme dirilme sahnesidir. Horon sırasında koncoloslardan birisi yere düşerek ölü taklidi yapar. Doktor belindeki şişeden ilaç vererek onu hayata döndürür. Hayata dönen kişi yeniden horona girer. Diğer oyun ters yönde namaz kıldırmadır. Bu güldürünün anlamı, yöre halkının sonradan Müslüman olduklarına yapılan bir göndermedir. Yine kalabalık bir grup, köyde ev ev dolaşır, un, tuz ve yağ toplar, bunlarla çok tuzlu çörek yapılır. Bunu yiyen gençlerin rüyalarında evleneceği kişiyi göreceğine inanılır. ‘Kalandar’ akşamı yine insanlar mısır ve tatlı kabaktan manat adı verilen yiyeceği pişirir. ‘Kalandar’ ayının ilk 12 gününde görülen hava durumunun yılın 12 ayında da yaşanacağına inanılır. Örneğin; ‘Kalandar’ın dördüncü günü yağışlıysa Rumi takvimin dördüncü ayı olan April ayının yağışlı geçeceği inanılır. Yine ‘Kalandar’ın ilk günü eve gelen ilk kişiye göre yılın iyi ya da kötü geçeceği düşünülür" ifadelerini kullandı. 
 
'TEKTİPLEŞME HOŞGÖRÜYÜ YOK ETTİ'
 
Halkın kültürel geçmişini oluşturan bu geleneğe son yıllarda ilgisiz kalındığını söyleyen Yücesan, son dönemde Maçka Belediyesi'nin kutlama yapmaya başladığını belirtti. Livara köyünde yapılan kutlamalara Yunanistan'dan da insanların geldiğini ifade eden Yücasan, şunları belirtti: "Bu geleneklere önem veren bir Kültür Bakanlığı olsa daha görünür olması sağlanabilir. Toplumun bu kültürle buluşması sağlanır. Tonya ve Çaykara'da da sadece çanta atma devam ediyor. Diğer oyunlar genellikle oynanmıyor. Bu kültürün gelecek kuşaklara da aktarılması lazım. Toplumsal hafızadır ve bu hafızanın korunması gerekiyor. Rumların buradan ayrılırken, kültürel olarak buradaki topluma kattığı değerlerde götürüldü. Mesela Rumlar demircilik yapıyorsa, onlar gittikten sonra demircilikle ilgili terimler, türküler de gidiyor, adları unutuluyor. Tek tipleşince toplumdaki hoşgörü ortadan kayboluyor. Farklı inançların bir arada yaşamında zorunlu diyalog halini doğuruyor ve bu yaşamı daha anlamlı kılıyordu. Kültürlerin yaşatılması günümüz toplumunda olmayan bu dayanışmanın tekrar canlanması açısından da önemlidir." 
 
BİRLİK, DAYANIŞMA KÜLTÜRÜ
 
Tonyalı ilçesinden olan Orhan Yılmaz (74) ise, “Kalandar”ın Rum geleneği olarak halen devam ettirilmeye çalışıldığını vurguladı. Kutlamaların eskisi gibi yapılamadığına değinen Yılmaz, "Yeni yıla girerken, iyi niyet ve dileklerle girmek gerekiyor. İlk olarak o gece özellikle zengin olanların evine giderler, torbalarını evin içine atarlar. Eskiden Karadeniz bölgesinde her evin kapısında fırın olurdu. Fırınlarda kurutulan meyveler, un, bulgur, mısır gibi şeyler torbaya koyarlardı. Gelenek zamanla taze meyveye döndü. Bazen de şaka olsun diye evin kedisi koyulurdu. Annem 98 yaşında o da anlatıyordu. Yılın ilk günü evin kapısı herkese açılmazdı. Uğurlu gelsin diye ya küçük çocuklara ya da uğurlu olduğuna inanılan kişilere açılırdı. O sene işler iyi gitmezse eve ilk giren kişiye sitem edilirdi. O zaman ki ‘Kalandar’lar böyleydi. Toplanan yiyecekler de eğlence yapılarak hep beraber yenilirdi" diye belirtti. 
'O GÜNLERİ ÖZLÜYORUZ'
 
Kutlamalar için bölgeye zaman zaman Yunanistan'dan da Rumların geldiğini söyleyen Yılmaz, şöyle devam etti: "Onlarla konuştuğumuzda 'Kültür toprağındır. Gittiğimiz yere bunları götürdük ama yaşatamadık' dediler. Kültürün yaşaması toprağa bağlıdır. Bu topraklar, horon ve ‘Kalandar’ı bugüne kadar yaşattı. Ama bundan sonra da yaşaması gerekiyor. Bu gelenek köylerde kaldı. Oralarda da zaman zaman yapılıyor ama devamlılığı olmuyor. Göçlerle birlikte köylerde de kimse kalmadı. Artık kimse tenezzül etmiyor. Ama eskiden toplananları yemesi bile bir şenlikti, daha tatlıydı. Bir dönem de 'Hristiyan geleneğidir' diye olumsuz bakanlar oldu. Ama kutlama yapıldığı zaman onların da hoşuna gidiyordu. O günleri özlüyoruz, evime gelinsin, oyunlar oynansın isterim."
 
MA / Tolga Güney

Diğer başlıklar

00:17 Nöbet 4’üncü gününe girdi: Wan halkı bir kez daha başaracak
13/02/2025
23:56 Wan’da nöbet sürüyor: Ala boyun eğmeyeceğiz
23:52 ‘Özgürlük Yürüyüşü’ne Alman polisi saldırdı
23:23 Wan Barosu ve ÖHD belediye önünde: Bu hukuksuzluktan vazgeçin
23:13 ‘Kent Uzlaşısı’ operasyonunda 10 tutuklama
22:57 Macron: Fransa QSD’ye borçludur
22:40 ‘Kent Uzlaşısı’ operasyonu: Delil bulamayan savcı 10 yıllık HTS kayıtlarını inceletti
22:24 Çewlîg-Amed yolunda kaza: En az 4 ölü 32 yaralı
22:17 Avrupa Parlamentosu’ndan kayyım uygulamasının kaldırılması çağrısı
22:05 Şerife Muhammedi’ye ikinci kez idam cezası verildi
21:43 Wan direnişinde tarihi anlar: On binler belediyenin önünde
20:55 Anbar'da 5 DAİŞ'linin cenazesi bulundu
20:51 Nöbet eyleminde gençlik forumu: Gün Dewrimci Kawa olma günüdür
20:43 Cemil Bayık açıkladı: Rêber Apo’dan bir mektup ulaştı
20:34 Tuncer Bakırhan: Sayın Öcalan demokratik bir Türkiye çağrısı yapacak
20:28 Saliha Aydeniz: Sayın Öcalan'ın özgür olup barış için etkin rol almalı
19:40 DEM Partili milletvekilleri: AKP halkı zehirliyor
19:34 Brüksel'de NATO Savunma Bakanlar toplantısı
19:11 CPT üyesi Osman: Türkiye, köyleri 7 defa bombaladı
19:07 Farklı inanç bileşenlerinden Kuzey ve Doğu Suriye'ye destek
18:45 ABD ve Ukrayna maden kaynakları için masaya oturdu
18:43 TÜSİAD'tan kayyım ve tutuklamalara tepki
18:39 Wan’daki sanatçılardan çağrı: Tüm sanatçıları direniş nöbetine çağırıyoruz
18:30 Koçyiğit: İmralı’dan gelecek çağrıyla komplocular kaybedecek Kürt-Türk ittifakı barışı kazanacak
18:15 Ablasının fotoğrafını paylaşan Sert’e beraat
18:10 Bahçeli'den Trump'a Gazze tepkisi
18:05 Kadınlar Abdullah Öcalan için yürüdü: Özgürlüğümüz onun özgürlüğüne bağlı
18:00 Tireliler yol projesine karşı direnişe başladı
17:58 Tişrîn'de direniş 37'nci gününde
17:49 Wanlılar direniyor: Katliamlara boyun eğmedik, kayyıma hiç eğmeyiz
17:27 Fransa'da üç günlük uzun yürüyüş başladı
17:24 Salihli’de gözaltına alınanlar serbest
17:21 ICRC, Rusya-Ukrayna savaşında kayıp 50 bin kişinin izini sürüyor
17:04 31 yıllık tutsağın tahliyesi 4’üncü kez ertelendi
16:45 Temelli: Demokratik dönüşüme herkes katılmalı
16:31 Wan’da 8 Mart ve Newroz’da toplu taşıma ücretsiz olacak
16:30 CHP’li belediyelere operasyonda 10 kişiye tutuklama talebi
16:09 'Licik’teki maden felaketi geri dönüşü olmayan sonuçlar doğurdu'
15:51 Amed’de 216 kırsal mahallenin yolu ulaşıma açıldı
15:47 Valiliğin ‘Şêx Seîd’ kararına tepki: Kürtler 100 yıldır ayakta
15:36 Artuklu Belediyesi Eşbaşkanı'na ceza talebi
15:33 Xana Axpar’da ‘yüksek fatura’ tepkisi
15:31 Pervin Buldan’dan Demirtaş ve Mızraklı’ya ziyaret
15:24 Wan’da nöbet: Öcalan’ın açıklamalarına kulak verin, halkın iradesine saygı duyun
15:21 Zeydan’a verilen cezaya tepki: Wan halkı yalnız değildir
15:15 Şengal’de katledilen 32 yurttaşın kimlikleri yıllar sonra açıklandı
15:10 Irak Cumhurbaşkanlığı, Kişisel Statü Yasasını onayladı
15:10 Binarê Qendîl bombalandı
15:09 Özelleştirmeye karşı yürüyüş bakanlık önüne son buldu
14:46 Ege Denizi'nde 2 bin 200 deprem
14:37 SES'in Hacettepe Hastanesi'ndeki odası boşaltıldı
14:27 Sûr davasından yargılanan Atalay’a 11 yıl 3 ay ceza
14:01 AKP'li Zengin, Gergerlioğlu için 'vasi' tayin talebiyle mahkemeye başvurdu
13:15 Santorini'de hareketlilik: Volkan yatağı 6 santimetre kaydı
12:15 Akdeniz Belediyesi’nde 4 kişi daha işten çıkarıldı
12:06 Wan'da nöbet sürüyor: Şölen öncesi coşkulu bekleyiş
12:06 Hêlîn Ümit: Çağrının içeriği önümüzdeki günlerde netleşecek
12:04 Xarpêt'te şüpheli kadın ölümü
12:03 Valilikten Şêx Sêid anmasına yasak!
11:34 İstanbul’da gözaltındakiler adliyeye sevk edildi
11:29 Avukatlar İmralı’ya gitmek için başvurdu
11:02 Wan'dan 'Daha önce başardık, yine başaracağız' mesajı
09:54 Zeydan: Wan duruşuyla herkese umut ve gurur yaşatıyor
09:51 Gazeteci Sever: Kim hangi stratejiyi kurarsa kursun QSD'yi görmek zorunda
09:30 Bir Grup Müslüman Aydın: Meclis sorumluluk almalı, toplumsal katılım sağlanmalı
09:27 3 kentte gözaltı
09:25 Mehmet Öcalan: Çözüm herkese nefes aldıracak
09:17 Wanlılar: Belediyemizi vermeyeceğiz
09:14 HDK barışın toplumsallaşmasında ısrarlı
09:13 Germiyanî: Gazetecilerin katledilmesine karşı uluslararası tutum şart
09:12 ‘Koma Vejîn’ kuruldu: Komünal müzik için bir araya geldiler
09:11 Her 15 Şubat'ta oruç tutuyor: Komplocular kaybedecek
09:05 Tahliyeye 'açlık grevi' engeli
09:04 Erdemirci: 26 yıl önceki ruhla yeni sürece sahip çıkılmalı
09:00 13 ŞUBAT 2025 GÜNDEMİ
08:55 KCK: Çağrı yapanlar koşulları sağlamalı
08:48 16 kent için sarı kodlu uyarı
08:03 Halk 3 gündür belediye önünden ayrılmıyor
12/02/2025
23:14 103 kişinin hayatını kaybettiği apartmanın müteahhidi tahliye edildi
22:14 Amedspor sahasından galip ayrıldı
22:08 ‘#VanHalkıİradesininYanında’ tagı başlatıldı
21:22 Uzun Yürüyüş 23’üncü gününde
20:57 ‘Wan halkı 14-0’lık sonuçla demokrasi dersi verdi’
20:45 Binlerce kişi belediye önünde: İşgalcilere yol vermeyeceğiz
20:34 Trump ve Putin görüştü
20:32 AKP’li yöneticiye ‘MİT mensubu’ operasyonu
19:35 Ankara’da gözaltına alınanlar serbest bırakıldı
19:27 Binler alanlarda uluslararası komployu kınadı
19:20 Ağırlaştırılmış müebbet istenen fail tutuklanmadı!
19:14 Eyn Îsa ve Girê Spî bombalanıyor
19:11 KHK eylemi 318'inci haftasında: Kazanacağız
19:07 Cenevre eylemi: Onurlu barış için hazırız
18:40 Zeydan’a verilen ceza Amed’de protesto edildi: AKP büyük yanılgı içinde
18:37 CHP, DDK’nin artırılan yetkilerini AYM’ye taşıdı
18:19 Bilecik’te kadına saldırı
18:16 Yerlikaya, Suriye Geçici Hükümeti İçişleri Bakanı ile görüştü
18:13 Ankara’da gözaltına alınan 8 kişi savcılığa sevk edildi
18:08 Zeydan: Kimse bizden daha güçlü değil
18:01 Bakırhan’dan Bahçeli’ye ‘geçmiş olsun’ telefonu
17:41 Kadın cinayetine ağırlaştırılmış müebbet
17:38 Licik’te maden kapasite artışına ret
17:31 Putin, Şara ile görüştü
17:31 AB'de 'basın özgürlüğü ihlali' raporu: Türkiye'de 317 ihlal yaşandı
17:29 Mersin’de 3 tutuklama
17:23 Milletvekillerinden komisyonda Zahide Yetiş tepkisi
17:08 DBP ve DEM Parti Eş Genel Başkanlarından Vanspor’a Destek
17:04 Semsûr'da iş cinayeti
16:57 KFC işçilerinden eylem
16:56 Grevdeki işçilere ziyaret
16:41 Avukat Karakaş'ı ezmeye çalışan polis amirine 13 yıl ceza
16:40 İran’ın alıkoyduğu Suhrabî'den haber alınamıyor
15:48 MA Müzik’ten DEM Parti Genel Merkezi’ne ziyaret
15:31 Akdeniz'deki nöbette Zeydan’a ceza verilmesine tepki
15:15 Türkiye Binarê Qendîl'i bombaladı
15:07 IFJ’den Suriye Gazeteciler Sendikası'nın feshine tepki
15:06 Can Atalay'ın serbest bırakılmasını isteyen 13 avukata soruşturma
14:47 Bakanlığın okullara gönderdiği 'grev' yazısına sendikalardan tepki
14:46 Rojvelat Kızmaz’ın ailesi: Sorumlular hesap versin
14:17 Avukat Betül Vangölü Kozağaçlı tahliye edildi
14:17 Amedspor, Gençlik ve Spor İl Müdürü’nü istifaya çağırdı
14:05 Adana'da 8 Mart mitingine çağrı
13:56 Köylüoğlu için mevlit: Ardılları hakikat mücadelesini sürdürecek
13:52 İmamoğlu’nun iddianamesi kabul edildi
13:36 Gazeteci Akyüz’ün ev hapsi kaldırıldı
13:33 Gazeteci Yılmaz gözaltına alındı
13:33 Yargıtay Ayşe Gökkan'a 'üyelik'ten verilen cezayı bozdu
13:29 Savcı değişti, taciz faili müftüye yine tutuklama yok!
13:17 Wan’da kitlesel eylem: Halk çözümsüzlük politikalarına cevap verecek
13:12 Strasbourg mitingine çağrı
12:52 DBP Amed’de kongreye gidecek
12:39 Emek ve Demokrasi Platformu bileşenleri: İradeye saygı gösterilmeli
12:37 Salihli'de 18 kişi gözaltına alındı
12:06 Zeydan’a ceza verilmesi protesto edildi
11:48 AYM’den gazeteci Yelda Çiçek'e verilen cezada ihlal kararı
11:37 Sur davasında bozma gerekçesine direnen savcılık ceza istedi
11:31 Katledilen 2 kadın gazetecinin fotoğrafına saldırı
11:30 DBP MYK: HDK'ye saldırılara karşı mücadele edeceğiz
11:29 İzmir’de tsunami riskine karşı önlem
11:28 Kazanhan'ı katleden polis 1 yıldır yakalanmadı
11:15 İşçi servisi kaza yaptı: 10 yaralı
10:41 Marmaris'te yat limanı kararı iptal edildi
10:40 Gazeteci Öznur Değer’in tutukluluğuna itiraz
10:25 Özlem Gürses’in ev hapsi kaldırıldı
10:01 ‘Kent Uzlaşısı’ hedefte: İktidar CHP’yi çözümün dışında tutmak istiyor
10:00 Karadeniz'de 3 kentte taş ocağı
09:58 DEM Parti PM Üyesi Sinemillioğlu gözaltına alındı
09:54 Amed'de kar yağışı
09:49 Kanser hastası Karapınar: Onurlu tedavi hakkı istiyorum
09:15 DBP Kadın Meclisi Sözcüsü: Çözüm Öcalan’ın özgürlüğüyle mümkün
09:08 ‘Çözüm için yasal değişiklikler yapılmalı’