Bêhiqûqiya 39 sal berê heta îro: 12’ê Îlonê

  • rojane
  • 11:33 11 Îlon 2019
  • |
img

AMED – Mexdûrê darbeya 12’ê Îlonê yên li Girtîgeha Amedê îşkenceyên giran dîtin diyar kirin ku her çiqas 39 sal bi ser de derbas bûye jî lê li ser navê dewlet û hiqûqê tiştek nehatiye guhertin. 

 
Darbeya 12’ê Îlonê ya eskerî 39 sal berê yanî di sala 1980’î de pêk hat. 12’ê Îlonê yek ji rûpel ango dîroka herî reş û tarî ya Tirkiyeyê bû. Îşkence li însanan hat kirin, însanan kuştin, însanan bi darve kirin û her cûre muameleya xerab û binpêkirina mafan li dijî însan û şoreşgeran pêk anîn. Yek ji aliyên herî bedelên giran ê vê darbeyê dan jî kurd in. Dema 12’ê Îlonê û îşkenceya wê tê qalkirin, ewil Zîndana Jimara 5’an a Amedê tê bîra mirov. 
 
ÎŞKENCE BI BERXWEDANA XWE TÊK BIRIN 
 
Hemû girtiyên li Zîndana Amedê bi îşkenceyên giran re rû bi rû man. Ji van girtiyan û ji pêşengên PKK’ê Mazlum Dogan ji bo şertên girtîgehê û îşkenceyê protesto bike di 21’ê Adara 1982’an de bedena xwe da ber agir û dawî li jiyana xwe anî. Ji girtiyên PKK’yî Ferhat Kurtay, Eşref Anyik, Mahmut Zengîn û Necmî Oner jî dan pey şopa Mazlum Dogan û bûn berdewamên rûhê berxwedanê. Ev çar girtî wek “Çaran” hatin binavkirin. Li dijî pêkanînên dij mirovane ji girtiyên PKK’ê Mehmet Hayrî Durmuş bû pêşengê çalakiya rojiya mirinê û li gel Kemal Pîr, Alî Çîçek û Akîf Yilmaz çalakî domandin û her çaran jî jiyana xwe ji dest da. Di navbera salên 1981’î û 1984’an de li Zîndana Amedê bi giştî 34 girtiyan jiyana xwe ji dest da. 
 
Şahidên hovîtiya wê demê ku girtî bûn Ahmet Candan û Ahmet Andiç behsa wê serdemê kirin. 
 
‘NE QASET Û NE JÎ PIRTÛK TÊRÊ DIKIN’ 
 
Ahmet Candan diyar kir ku ew beriya 12’ê Îlonê bi 4 mehan hatiye girtin û şandine Girtîgeha Amedê û heta niha bi giştî 17 sal di girtîgehê de maye. Candan hovîtiya li Zîndana Amedê dianîn serê girtiyan wiha anî ziman: 
 
“Dema ez li girtîgehê bûm, min bihîst ji nişkeve deng tê. Dengê postalan bûn. Bi yek carî ketin qawîşên me û me kirin yek rêzê û îşkence li me kirin. Piştî 3 rojan gardiyanan guhertin û esker anîn û ji wê rojê şûn ve îşkence dest pê kir. Ji lêdanê heta îşkenceya derûnî her tişt bi me dikirin. Heke em niha rabin behs bikin ne qaset ne jî pirtûk têra vê yekê nakin. 
 
‘CIVAK BI SAYA BERXWEDÊRAN LI SER PÊYA YE’ 
 
3 sal bênavber bi şev û roj îşkence li me dikirin. Îşkencekar ji mirovatiya xwe derketibûn û teknîkên nû derdixistin. Ceryanê didin canê me, li ser feleqê me dirêj dikirin, tazî me didan meşandin û sirûd bi me didan xwendin, pîsîtî bi me didan xwarin. Ev tenê çend mînak in. Civak jî van dizane.”
 
Candan diyar kir ku Zîndana Amedê ji aliyê civakê ve wek cihek îşkenceyê û keleha berxwedanê tê zanîn û bi saya berxwedana kesên wan rojan îro civak li ser pêya ye. 
 
‘TU TIŞTEK NEGUHERIYE’ 
 
Candan anî ziman ku tiştên di 12’ê Îlonê de hatine serê wan wek duh di bîra wî de ne û wiha domand: “39 sal bi ser re derbas bûye, lê hêj aqilê dewletê neguheriye û di hiqûqê de tu guhertin pêk nehatiye. Hiqûq hêj heman hiqûq e. Destûra bingehîn a 12’ê Îlonê hêj di meriyetê de ye. Niha jî rewşa girtîgeha dişibe rewşa wê demê. Rewş xerabe. Me wê demê jî serê xwe netewand û em niha jî qet serê xwe natewînin.” 
 
‘DIXWESTIN MUXALEFETÊ TÊK BIBIN’ 
 
Ahmet Andiç jî wê demê li navçeya Pîranê ya Amedê mamostetiyê dikir hat girtin û xistin hepsê.
 
Andiç destnîşan kir ku ji destpêka Komarê ve mekanîka darbeye heyîna xwe diparêze û wiha got: “Di salên 70’î de dengê kurdan xûrt derket. Her ku çû kurdan xwe bi rêxistin kir. Dixwestin pergalên wê demê têk bibin û li şûna wê welatek bêtir demokratîk û şoreşgertir ava bikin. Dixwestin welatek hin şaristanî ava bikin. Li dijî pergala dewletê ya faşîzane pêngavên şoreşgerî dan destpêkirin. Yên Tirkiyeyê dixwestin birêve bibin hêzên emperyalîst danîn pişt xwe û nedixwestin ev hêzên şoreşgerî hêza xwe xurt bikin. Dixwestin gel bitirsînin û muxalefeta wê demê têk bibin. Însanên li kolanan demokrasiyê dixwestin hepsî malê dikirin. Bi vê yekê re serdemek dest pê kir. Di encamê de jî darbeya eskerî ya 12'ê Îlonê pêk hat.”
 
‘ÎŞKENCEYA KU HIŞÊ MIROV NAGIRE LI ÎNSANAN KIRIN’ 
 
Andiç da zanîn ku ew li girtîgehê bi îşkenceyê re hatiye nasîn û wiha axivî: “Di roja 3’yemîn a darbeyê de eskeran bi ser gundê me ve girt. Gund gulebaran dikirin. Îşkence li gundiyan kirin û pîsîtiyê bi wan dan xwarin. Her cûre tişta xerab anîn serê gundiyan. Wê demê hovîtiyên wek ben bi organê zayendî yê zilaman ve girê didan û didan destê jinan ku bikişînin. Her cûre hovîtî ku hişê mirovan nagire dianîn serê însanan.” 
Andiç diyar kir ku berxwedana li zîndanê hat dayîn hinek îşkenceyê kêm kir. Andiç got darbeya eskerî di civakê de rê li ber  travmayên mezin vekiriye û bandorek mezin li wan jî kiriye. Andiç anî ziman ku roja îro û pêkanîna 12’ê Îlonê dişibin hev û pêkanînên niha tên kirin ji pêkanînên 12’ê Îlonê jî derbas kirine. 
 
MA / Fethî Balaman
 

Sernavên din

19/03/2024
09:33 Mexûdûrên erdhejê: Erzaqên dema xwarina wan li ber qedandinê belav dikin
09:33 Parêzer Gezer: Girtî heya daxwazên wan bên qebûlkirin dê çalakiya xwe bidomînin
09:06 Kopî xwe amade dikin ku qeyûm bişînin
09:03 Sêrt ji bo Newrozê amade ye: Werin agirê Newrozê geş bikin
09:03 Greva birçîbûnê ya bi daxwaza ‘azadiyê’ di roja 114’an de didome
09:03 Cezayê li rojnamevan Îsmaîl Eskîn hatibû birîn hat xerakirin
09:03 Hevserokê KNK'ê Karamus: Hedefa dewleta tirk her çar parçeyên Kurdistanê ye
09:02 Ji rojnameger Silêman Ehmed 147 roj in agahî nayên girtin
09:00 ROJEVA 19'Ê ADARA 2024'AN
18/03/2024
22:43 AKP'iyan hewl da êrişî rojnamevan Guldem bikin
21:01 Emîne Şenyaşar: Haya hemû cîhanê ji me heye
19:32 Bayindir: ev yekîtiya me mizgîniya serkeftinê ye
Turk: Em layiqî gelê xwe yê bedeldayî bin
17:05 Nobeta Edaletê: Îşkenceya li Îmraliyê bi dawî bikin
17:04 ‘Dê DEM were talanker dê biçin’
16:51 Li Amedê tevgera jinan a kurd hate nîqaşkirin
16:30 Bi lêdanê hate binçavkirin û girtin
16:25 PDK’ê biryar da ku nekeve hilbijartinan
16:11 Gultan Kişanak: Em ji bo serkeftina gelê xwe têdikoşin
15:22 Tevî barana zêde jî li Qilebanê agirê Newrozê hat vêxistin
14:48 Agahiyên peywîrdarên sindoqan bi gotina ‘ji me ye’ û ‘ji aliyê din e’ hatin parvekirin
14:19 Li Dîgorê Newroz: Muxatabê yekemîn ê çareseriyê Abdullah Ocalan e
14:04 Wanî: Divê dewlet êdî bizane ka em çi dixwazin
13:52 Karkerên Agrobayê ber bi Enqereyê ve dimeşin
13:46 Girtiyên siyasî ji bo Gultan Kişanakê deng xwestin
13:08 Di salvegera 6’emîn de dagirkirina Efrînê hat şermezarkirin
11:57 Li Kanîreşê piştî 12 salan Newroz hat pîrozkirin: Heta ku Ocalan azad bibe em ê têbikoşin
11:53 Qeymeqamê Elkê ji bo namzetê AKP’î seferber bûye
11:34 Namzetên DEM Partiyê: Em bi biryar in ku Amedê bikin bajarê jinan
11:04 Kesên tev li Newroza Stenbolê bûn: Yên di tecrîdê de israr dikin bila li qada Newrozê binêrin
10:49 Girtiyê nexweş Tuzun ev 10 roj in di hucreyê de tê ragirtin
10:30 Rişmil ji guherînê re amade ye: Em bi biryar in, dê bi ser kevin
10:22 Beyoglû di nelirêtiyê de sînoran nas nake: Îcar jî endama meclisê ya AKP’î girt kar
10:17 Li gelek bajaran gelek kes hatin binçavkirin
10:17 Derheqê rojnameger Babaoglû ku 30 sal in winda ye bi îdiaya ‘endamtiya rêxistinê’ lêpirsîn hatiye vekirin
10:15 Namzetên DEM Partiyê yên Gêlê: Em ê tevî hilbijêrên veguhestî jî serbikevin
09:04 Li Serêkaniyê pîrozbahiya biheybet a taxê
09:03 Ji rojnameger Silêman Ehmed 146 roj in agahî nayên girtin
09:02 Girtiyên siyasî 113 roj in di greva birçîbûnê de ne
09:01 ‘Tevlibûna Newroza Dêrsimê dê bibe nîşaneya serkeftina hilbijartinê’
09:00 Ji bo Newroza Êlihê banga tevlibûnê kir
09:00 Namzetê Tifaqa Dêrsimê bi projeyên şênber tên
09:00 ROJEVA 18’Ê ADARA 2024’AN
08:38 Li Rezanê agirê Newrozê hat vêxistin
08:37 Rojnameya Xwebûnê bi manşeta “Rabe Newroza azadiyê ye” derket
17/03/2024
22:59 Pûtîn Serokatiya Dewleta Rûsyayê bi dest xist
22:44 Li navçeyên Amedê pîrozbahiyên Newrozê: Meşa me ya azadiyê dê mezin be
22:29 Li Sêrtê agirê Newrozê yê ewil hat pêxistin
21:47 Li Sîlopiyayê jinan bi meşeleyan Newroz pîroz kir
21:26 Ciwanan li çiyayên Qilebanê agirê Newrozê vêxist
20:28 Li Yenîkapiyê peyama ‘têkoşîna yekgirtî’ hate dayîn
19:44 Şaredariya AKP’î destûr neda ku DEM Partî mewlîdê bide
19:28 Rêveberiya Xweseriya Demokratîk agirê Newrozê pêxist
19:10 ‘Newroz wê îsal aştî û azadiyê bîne’
17:01 Demîr: Divê Abdullah Ocalan azad bibe
Bakirhan: Nifteya çareseriyê Îmrali ye
16:53 Li Kocaeliyê agirê Newrozê hate vêxistin
16:52 Li Wanê piştî Newrozê meş hat lidarxistin
16:50 Li Colemêrgê agirê Newrozê geş bû: Hûn tu serên tewandî nebînin!
16:30 Ozturk: Em ê ji bo azadiya fîzîkî ya Ocalan têbikoşin
16:05 Newroza biheybet a Wanê bi gerandina govendê bi dawî bû
16:04 Rahşan Demîrel li ser gora xwe hat bibîranîn
16:04 Çîçek: Ev Newroz dê bibe Newroza azadiya Ocalan
Uçar: Em ê xwedîderketina xwe ya li deklarasyona 2013’an bidomînin
15:32 Di Newroza Dîlokê de peyama ‘Her DEM berxwedan, her DEM azadî’ hate dayîn
15:17 Çand MA bi stranên Newrozê vebû
15:10 Aras: Azadiya civakî dê bi azadiyê jinê pêk pê
14:59 Di Newroza Stenbolê de posterê Abdullah Ocalan hate vekirin
14:53 Bayindir: Gelê kurd daxwaza azadiya Rêberê xwe dike
Hatîmogullari: Pirsgirêka kurd pirsgirêka statûyê ye
14:47 Buldan: Divê tecrîda li ser Ocalan tavilê bê rakirin
14:14 Li quntarê Çiyayê Simbî pîrozbahiya Newrozê
14:10 Di Newroza Wanê de peyama Abdullah Ocalan hat xwendin
14:05 Newroza Îzmîrê dest pê kir: Em cihên tecrîdkirî hilweşînin
14:03 Ji bo Newrozê herikîn qada Yenîkapiyê
13:43 Qada Newrozê bi daxwaza ‘azadiyê’ tije kirin
13:35 MED TUHAD FED kongreya 3’yemîn li dar xist: Kes nikare meşa me asteng bike
13:34 Guven: Divê dengê kesên xwişk-biratiya gelan dixwazin zêdetir derkeve
13:13 Ji bo tevlibûna Newrozê bang li gelê Edeneyê hate kirin
13:07 Di Newroza Osmaniyeyê de bang kirin: Divê pirsgirêka kurd demildest bê çareserkirin
12:58 Ji qadên Newrozê dirûşma 'Bijî Serok Apo' olan dide
12:52 Newroza Tekîrdagê: Niha dema azadiyê ye
12:14 Newroza Wanê bi tevlibûna sed hezaran dest pê kir
12:13 Li Şirnexê Newroz bi coşeke mezin dest pê kir
12:11 Li Yenîkapiyê coşa Newrozê
11:56 Dîlokiyan govenda Newrozê digerînin
11:47 Di Konferansa Aştiyê de rola civaka sivîl a di aştiyê de hat nîqaşkirin
11:17 Xizmên Çardak: Dema li ber mirinê hate berdan
11:15 Li 15 navendan pîrozbahiya Newrozê
10:44 Wanî ber bi qada Newrozê ve diherikin
10:43 Li Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê Newroz dê li 14 navendan were pîrozkirin
10:30 Cizîr ji bo Newroza di 19’ê adarê de amade ye
10:17 Dayika Zulkuf Gezen: Em xwedî li girtiyan derkevin
10:16 Rojnameger Koyluoglû: Iraqê ji bo êrişên Tirkiyeyê rê da
09:23 Namzetên Qaxizmanê: Wê navê MHP'ê jî neyê bilêvkirin
09:18 DEM Partî di rojekê de çû serdana 75 hezar malan
09:18 Kovara Jînê bi manşeta ‘Newroz; Berxwedan, Têkoşîn û Vejîn’ê derket
09:02 Nameyên girtiyan ên ji bo CPT û DMME'yê hatin sansûrkirin
09:02 Riha guherînê dixwaze
09:01 Besê Anûş, hê jî ji bo milyonan jinan dibe îlham
09:00 Girtiyên siyasî 112 roj in bi daxwaza ‘azadiyê’ di greva birçîbûnê de ne
09:00 Ji rojnameger Silêman Ehmed 145 roj in agahî nayên girtin
09:00 ROJEVA 17’Ê ADARA 2024’AN
16/03/2024
20:47 Beyannameya Jinan hat eşkerekirin: Em ê kooperatîfên jina azad ava bikin