Sudan’da 1989 yılında gerçekleşen askeri darbe ile başa gelen Ömer El Beşir, 30 yıllık iktidarının geçtiğimiz yıl sona ermesinin ardından işlediği savaş suçları ve insanlığa karşı suçlar nedeniyle hakkında tutuklama kararı veren Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin (UCM) önüne çıkarılacak. 

 

2011'de Güney Sudan'ın ayrılmasıyla sahip olunan petrolünün yüzde 75'ini kaybeden Sudan’da fiyatlardaki artış ve nakit sıkıntısı dolayısıyla 19 Aralık 2018’de başlayan gösteriler, kısa süre içinde Ömer El Beşir karşıtı protestolara dönüşmüştü.

 

Protestoların büyümesi öncesinde Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar ve Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, arka arkaya Sudan'a giderek Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “kardeşim” dediği Ömer el Beşir'le görüşmüştü.

Türkiye’nin desteğine rağmen ordunun ‘yumuşak’ darbesi ile 11 Nisan 2019'da iktidarı bırakmak zorunda kalan El Beşir ev hapsine alındı.

 

Ömer El Beşir’den boşalan koltuğa oturan Savunma Bakanı Orgeneral Avad Muhammed Ahmed bin Avf, Türkiye’nin hoşlanmadığı bir isimdi. Zira bu isim Ankara ile arası bozuk olan Mısır cumhurbaşkanı Abdulfettah Sisi'nin Kahire'deki askeri okuldan sınıf arkadaşıydı.

 

Buna rağmen Erdoğan, verdiği "Sudan bizim köklü tarihi ilişkilerimizin olduğu bir ülke ve bu köklü ilişkilerimizin tabii ki devamından yanayız. Bu noktada da yine temennim odur ki suhuletle bir kardeşlik ağı içerisinde Sudan bu işi başarmalı ve normal demokratik süreci çalıştırmaya girmelidir diye inanıyorum" mesajıyla yeni yönetimle eski ilişkilerini sürdürmek istedi. 

 

Ancak kısa bir süre sonra Avad Muhammed Ahmed bin Auf da istifa etti. Onun yerine bu kez Korgeneral Abdul Fattah Abdulrahman Burhan geldi.

 

Ülkesinde ev hapsinde tutulurken UCM’ye teslim edilecek olan El Beşir, özellikle Darfur eyaletinde işlenen savaş suçunun yanı sıra  insanlığa karşı suçlar, sistematik tecavüz ve sivillerin katledilmesi gibi bir çok ağır suçla itham ediliyor. Uluslararası Ceza Mahkemesi Koalisyonu (UCMK), 2003'ten sonra Darfur'da hükümet destekli milis gücü Cancavitlerin 200 binden fazla sivili öldürüldüğünü, sistematik tecavüzler yaşandığını ve milyonlarca insanın yerinden edildiğini tespit etmişti. Bu tespitlerin ardından UCM, el Beşir hakkındaki tutuklama emrini henüz görevi başında olduğu 4 Mart 2009'da çıkarmıştı. 

 

O tarihte Başbakan olan Erdoğan ise, Darfur'a gittiğini ve orada soykırım tespitini yapamadığını söyleyip, “kardeşim” dediği Beşir’e "Bir Müslüman soykırım yapmaz" diyerek arka çıkmıştı. 

 

Hakkındaki tutuklama emrine rağmen Ömer el Beşir’in güvenli gördüğü ülkelere seyahatlerini sürdürdü. O ülkelerden biri ise UCM’ye taraf olmayan Türkiye’ydi. Sudan’ın devrik lideri İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) toplantıları da dahil olmak üzere El Beşir son 10 yılda en az üç defa Türkiye’ye geldi. Erdoğan’ın kendisi de Aralık 2017 yılında Sudan, Çad ve Tunus’tan oluşan Afrika ziyareti kapsamında bu ülkeye gitti. 

 

DEVLET NİŞANI TAKIP, 4 ASLAN YAVRUSU HEDİYE ETMİŞTİ

 

El Beşir, bu ziyaretinde yüksek devlet nişanı taktığı Erdoğan’a yine dört aslan yavrusu hediye etti. Nil, Sultan, Sudan ve Sevakin isimleri verilen ikisi dişi, ikisi erkek bu aslanlar bugün Antep Hayvanat Bahçesi'nde.

 

UCM’DEN GELEN TALEP İÇİN: SADECE GÜLDÜK GEÇTİK

 

Bu hediyeleri aldığı El Beşir ile ilişkilerini sürdüren Erdoğan, Sudan ziyareti dönüşünde uçakta gazetecilere UCM’nin Türkiye’de bulunduğu sırada El Beşir’i kendilerinden istemesine dair şu açıklamalarda bulunmuştu: “(UCM) Liderler zirvesini yaptığımız sırada bize mektup gönderdi. Mektubunda ‘Aldığımız bilgilere göre Ömer el-Beşir Türkiye’de. Beşir’in tutuklanarak tarafımıza verilmesi’ diye bizden bir talepte bulundu. Biz, bir, oraya zaten üye değiliz. İki, adamlar kim nerededir, kim kimdir, hâlâ farkında değiller. Böyle bir şeye ancak gülünür. Bizimle İslam İşbirliği Teşkilatı’nın (İİT) bir üyesi olarak böyle bir zirveye katılmış bir insanı biz kalkacağız sana teslim edeceğiz. Bu nasıl anlayıştır? Nasıl bir mantıktır? Nasıl hukuktur? Bunu anlamak mümkün değil. Sadece güldük geçtik.”

 

SEVAKİN ADASI’NA TÜRK ÜSSÜ

 

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Arap basınında yankı bulan bu ziyareti akabinde en çok konuşulan konu ise, kendisine hediye edilen yavru aslanlardan birine ismi verilen Sevakin Adası oldu. Çünkü Sudan Limanı'nın güneyindeki adanın askeri amaçla Türkiye’ye tahsis edildiği ve Türkiye'nin bölgede "gizli emelleri olduğu" yazıldı. 

 

Bu yönlü tartışmalar ve tepkiler üzerine Erdoğan, Türkiye'ye belirli bir süre için Sevakin'de turistik bölge ve Kızıldeniz üzerinden Mekke'ye geçen hacılar için konaklama merkezi inşası izni verildiğini ve diğer alanlarda Türkiye'nin yapacağı projelerin toplam tutarının 650 milyon doları bulacağını dile getirdi. Erdoğan’ın ziyaretinden bir ay sonra Mısır'a giden Sudan Dışişleri Bakanı Gandur ise, "Sudan yönetiminin Sevakin Adası'nda bir Türk askeri üssü inşa edilmesi gibi bir niyeti yoktur. Burası Sudanlılara ait bir Sudan toprağıdır" dedi.

 

Ancak Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, Ağustos 2018'de Ankara'da düzenlenen Büyükelçiler Konferansı'ndaki bir kapalı oturumda, Sevakin Adası'nda inşaatlarda çalışan Türkleri korumak amacıyla bölgeye gönderilen Türk askeriyle ilgili konuşurken, "askeri üs" ifadesini kullandı.

 

ASKERİ ÜSSE KARŞILIK MALİ YARDIM

 

Türkiye ile El Beşir yönetimindeki Sudan arasındaki ilişki, siyasi ve askeri alanın dışında ekonomik alanda da kendisini gösterdi. 2013-2017 yılları arasında Türkiye'nin Sudan'a ihracatı yüzde 12 arttı. İthalat ise yüzde 46 arttı. Ticaret Bakanlığı'nın verilerine göre, Türkiye ile Sudan arasındaki ikili ticaret hacmi 2017'de 481,4 milyon dolardı. Erdoğan, Aralık 2017'de yaptığı Sudan gezisinde, "Türkiye ile Sudan arasında yaklaşık 500 milyon dolar olan ticaret hacmi yetersiz, kısa vadede 1,2 milyar dolarlık hacme ulaşılacak ancak hedef 10 milyar dolardır" demişti. Türkiye'ye Sudan'dan yapılan ithalat ise 2017'de 50 milyon dolardan 86 milyon dolara çıktı. İthalatta en büyük artış yüzde 279 oranıyla işlenmemiş altında görüldü.

 

Sudan, Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı'nın (TİKA) 7 milyon dolar ile en fazla yardım ettiği 5’inci az gelişmiş ülkeden biriydi.